تحلیل فقهی حقوقی کودک همسری در پرتو انتقادات وارد بر آن؛ تلاشی برای ارائه پیشنهاد مطلوب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران

چکیده

کودک‎همسری امروزه به یکی از دغدغه­های فعالان اجتماعی تبدیل شده است. این موضوع از یک­سو دارای صبغه تاریخی و شرعی است و از سوی دیگر دارای ابعاد روان­شناختی، اجتماعی، تربیتی و پزشکی می‎باشد. این پژوهش نشان می­دهد اگرچه جواز کودک‎همسری از مسلمات فقهی است با توجه به اینکه می­تواند از حیث روانشناختی، اجتماعی، تربیتی و پزشکی آثار بدی بر جسم و روح کودک داشته باشد از جهات گوناگون مورد انتقاد قرار گرفته و از دیرباز قانونگذار ایران درصدد برقراری ممنوعیت یا محدودیت برای آن بوده است؛ اما باید توجه کرد که این انتقادات به حکم شرعی جواز کودک‎همسری باز نمی‎گردد؛ بلکه انتقادات بر موارد سوءاستفاده از کودک­همسری ناظر است. با توجه به وضعیت اخلاقی و فرهنگی جامعه امروزی و مشاهده موارد متعدد سوءاستفاده از نهاد کودک‎همسری به نظر می­رسد حرکت قانونگذار به سمت نظارت بیش از پیش بر این مسئله کاملاً صحیح است؛ ولی نباید در این راه نیز دچار افراط شد. راه میانه پیشنهادی این است که قانونگذار اصولاً کودک­همسری را ممنوع کند ولی به­صورت کاملاً استثنایی که مصلحت اقتضا کند، آن را مجاز اعلام کند؛ به‎علاوه لازم است برای احراز مصلحت و نیز نظارت بر عدم وقوع مقاربت در کودکی تمهیداتی اندیشیده، و برای تخطی از آنها ضمانت­اجرا تعیین شود. با این روش، ضمن رعایت شرع مقدس (و در پی آن پذیرش مسئله توسط شورای نگهبان و متشرعان جامعه) می­توان به هدف نهایی دست یافت که جلوگیری از سوءاستفاده از کودک‌همسری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential-Legal Analysis of the Child Marriage Issue in the Light of Criticism Leveled against this Phenomenon: An Attempt to Offer a Favorable Proposition

نویسندگان [English]

  • Saeed Siahbidi Kermanshahi 1
  • Rasoul Bahrampouri 1
  • Mohsen Kouhestani 2
1 PhD Candidate in Private Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran and Lecturer at University of Tehran
2 Master of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, Central Tehran Branch Islamic Azad University
چکیده [English]

Today, child marriage has become one of the concerns of social activists. On the one hand, this issue has historical and religious aspects, and on the other hand it has psychological, social, educational and medical dimensions. This study shows that although child marriage is one of the indisputable jurisprudential issues, since it can have bad psychological, social, educational and medical effects on the child's body and soul, it has been criticized in many aspects, and the Iranian legislature has long sought to impose a ban or restriction on it. However, it should be noted that these criticisms are not related to the jurisprudential permission of child marriage, rather the abuse of child marriage is criticized. Given the ethical and cultural status of today's society, and the widespread abuse of child marriage, it seems that the legislature has rightfully taken the necessary measures to monitor child marriage more than ever, but they should not go to extremes in doing so. The suggested moderate way for the legislature is to prohibit child marriage, but to allow it in exceptional cases where it is expedient. In addition, it is necessary to take measures to establish the expediency and also to monitor marriages so that no sexual relationship occurs in childhood, and to determine punishment for the violation of this provision. In this way, while adhering to the holy Shariah (and consequently acceptance of the issue by the Council of Guardians and religious people in the society), the ultimate aim which is to prevent the abuse of child marriage can be achieved.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shariah permission for child marriage
  • abuse of law
  • children's rights in Islam
  • children's rights in Iran
  • marriage and children
ابن­ادریس حلّى، محمد بن منصور بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج دوم، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن­تراب، مریم (1389)، نقش عرف در حقوق همسران، دو فصلنامه فقه و حقوق خانواده، دوره پانزدهم، ش 52.
ابن­زهره حلبی، حمزه بن علی (1417ق)، غنیه النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
ابوالصلاح حلبی، تقی­الدین بن نجم­الدین (1403ق)، الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین(ع).
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1376)، روض­الجنان و روح­الجنان فی تفسیر القرآن، ج نوزدهم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
بیگدلی، عطاءالله (1388)، مبانی انسان‏شناختی و فلسفه تاریخی کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان، فقه امامیه و حقوق ایران، رهنمون، دوره نخست، ش 26.
چگنی، مهدی و سیاه­بیدی کرمانشاهی، سعید (1397)، مطالعه تطبیقی مبانی انسان­شناختی حقوق خانواده، فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، دوره چهارم، ش 12.
حرّعاملى، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، ج بیستم، قم: مؤسسه آل البیت علیهم­السلام.
حسینی شیرازی، محمد (1407ق)، موسوعه استدلالیه فی الفقه الاسلامی، ج شصت و چهارم، قم: مؤسسه الفکر الاسلامی.
حکیم، سید محسن طباطبایى (1410ق)، منهاج الصالحین، ج دوم، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
خویی، سید ابوالقاسم موسوی (1418ق)، موسوعه الإمام الخویی، ج سی­ودوم، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخویی.
دفتر مطالعات حقوقی معاونت پژوهشهای سیاسی ـ حقوقی (1397)، اظهارنظر کارشناسی درباره طرح اصلاح ماده 1041 قانون مدنی اصلاحی مصوب 1/4/1381، مرکز پژوهشهای شورای اسلامی.
دفتر مطالعات حقوقی معاونت پژوهشهای سیاسی ـ حقوقی، (1398)، اظهارنظر کارشناسی درباره طرح اصلاح ماده 1041 قانون مدنی اصلاحی مصوب 1/4/1381، مرکز پژوهشهای شورای اسلامی.
الرازی، فخرالدین (1410ق)، تفسیر الرازی، ج سی­ام، بیروت: دارالفکر المعاصر.
الزحیلی، وهبه بن مصطفى (1418ق)، التفسیر المنیر فی العقیده والشریعه والمنهج، ج بیست­و­هشتم، بیروت: دار الفکر المعاصر.
شهید اول، محمد بن مکى­عاملى (1410ق)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه، بیروت: دار التراث ـ الدار الإسلامیه.
شهید ثانى، زین­الدین بن على­عاملی (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج هفتم، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
شیخ انصاری، مرتضى بن محمدامین دزفولى (1421ق)، صیغ العقود و الإیقاعات، قم: مجمع اندیشه اسلامى.
شیخ طوسى، ابوجعفر محمدبن­حسن (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج سوم ، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
شیخ طوسى، ابوجعفر محمدبن­حسن (1407ق)، الخلاف، ج چهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شیخ مفید، محمدبن­محمد بن نعمان (1413ق)، المقنعه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
صاحب­الجواهر، محمدحسن نجفی (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج بیست­ونهم، چ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
صفایی، سید حسین و امامی، اسدالله (1390)، مختصر حقوق خانواده، چ بیست­و­هفتم، تهران: میزان.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1313ق)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1411ق)، تبصره المتعلمین فی أحکام الدین، تهران: مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
علامه طباطبایی، محمدحسین (1370)، تفسیر المیزان، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ج نوزدهم، چ چهارم، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
فخرالمحققین حلّى، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج سوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
فیاضی، مسعود (1394)، ماهیت احکام امضایی، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، دوره چهل­و­هفتم، ش 102.
فیض کاشانی، محمدبن­مرتضی (1373)، التفسیر الصافی، ج هفتم، چ سوم، تهران: مکتبه­الصدر.
قاضی ابن براج طرابلسى، عبدالعزیز (1406ق)، المهذب (لابن البراج)، ج دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
کاتوزیان، ناصر (1378)، حقوق مدنی: خانواده، ج اول، چ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاشف­الغطاء، احمد بن على بن محمدرضا نجفی (1423ق)، سفینه النجاه و مشکاه الهدى و مصباح السعادات، ج چهارم، نجف­اشرف: مؤسسه کاشف­الغطاء.
محقق ثانى، على­بن­حسین عاملی کرکی (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج دوازدهم، چ دوم، قم: مؤسسه آل البیت علیهم­السلام.
محقق حلّى، نجم­الدین جعفربن­حسن (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج دوم، چ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
مرتضی شریف، سید علی­بن­حسین (1415ق)، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مشهدی علی­پور، مریم (1391)، مطالعه تطبیقی جایگاه زن در جاهلیت، قرآن و سنت، تهران: حکمت و دین پژوهی.
مطهری، مرتضی (1381)، اسلام و مقتضیات زمان، ج دوم، چ دوازدهم، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1389)، آشنایی با قرآن، ج هشتم، چ بیست­و­نهم، تهران: انتشارات صدرا.
مقدادی، محمدمهدی و جوادپور، مریم (1396)، تأثیر ازدواج زودهنگام بر سلامت جنسی کودکان و ساز و کارهای مقابله با آن، فصلنامه حقوق پزشکی، دوره یازدهم، ش 40.
منتظری مقدم، حامد (1384)، وضعیت زن در جاهلیت، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، دوره چهارم، ش 8.
موسوی خمینی، سید روح­الله (1421ق)، تحریرالوسیله، ج دوم، قم: انتشارات دارالعلم.
نصیری، محمد (1396)، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، چ پنجاه­و­ششم، قم: نشر معارف.
یزدى، سید محمدکاظم طباطبایى (1409ق)، العروه الوثقى، ج دوم، چ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی­للمطبوعات.