الگوی جامع خانواده تراز در اندیشه اسلامی

نویسندگان

1 مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما

2 دانشکده حقوق دانشگاه تهران

3 دانشکده ارتباطات دانشگاه صداوسیما

چکیده

با توجه به اهمیت خانواده در تمدن اسلامی و نقش بی‌بدیل این نهاد مقدس در انتقال فرهنگ و عقاید، ارائه الگویِ مطلوبِ خانواده تراز اسلامی، می‌تواند گام بزرگی در جهت رشد و تکامل جامعه باشد. این در حالی است که با بررسی پژوهشهای پیشین در زمینه خانواده اسلامی، با الگوی جامعی از خانواده تراز مواجه نمی‌شویم. وجود نداشتن چنین الگویی، باعث عدم آشنایی کامل و همه‌جانبه با آموزه‌های مورد نظر پیشوایان دین مبین اسلام است و عملاً موجب بسته شدن دست سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان فرهنگی می‌شود. در این مقاله محتوای مرتبط با موضوع خانواده در هفت عنوان (شامل 21 جلد) از کتابهای اسلامی به روش تحلیل محتوای کیفی و با رویکرد استقرایی، بررسی شد. منابع به شکلی انتخاب شد که بتوان از زوایای گوناگونی چون «سیره معصومین علیهم السلام»، «روایات دینی» و «آرای علمای مسلمان» به موضوع نگریست. نتیجه شناسه‌گذاری باز، دستیابی به ۷۲۵ شناسه در این زمینه بود که در ۹۳ مفهوم و یازده مقوله طبقه‌بندی شد و در نهایت در قالب الگوی جامع خانواده در اسلام در سه محور «دیدگاه‌های نظری اسلام درباره خانواده»، «راهکارهای عملی تحکیم خانواده» و «عوامل تزلزل خانواده» ارائه شد. هر یک از این محورها زیرمجموعه‌هایی را در بر می‌گیرد. در محور نخست «رابطه میان خانواده و جامعه»، «ویژگیهای مطلوب محیط خانواده»، «دیدگاه اسلام درباره تشکیل خانواده» و «دیدگاه اسلام درباره زوجین» مطرح شده است. در محور دوم نیز مقولات «تشکیل خانواده»، «اقتصاد خانواده» و «وظایف اعضای خانواده» جای گرفته است. در نهایت «موانع تشکیل خانواده»، «عوامل تزلزل خانواده پس از تشکیل آن» و «وظایف دیگران در صورت اختلاف زوجین» مقولاتی است که ذیل محور عوامل تزلزل خانواده قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Standard Comprehensive Family Model in Islamic Ideology

چکیده [English]

Given the importance of family in Islamic civilization and the unique role of this holy institution in transferring culture and beliefs to generations, development of the desired model of a standard Islamic family could be a great step towards the growth and evolution of the society. Unfortunately, a review of the literature in the field of Islamic family reveals that no such a model exists.  Lack of such a model causes the Islamic community not to be familiar with the Islamic teachings and, in practice, imposes limitations on the cultural policy makers and planners. In this study, the texts of 7 Islamic books (including 21 volumes) on family were analyzed inductively through qualitative content analysis. The books were selected in such a way that the topic in question could be evaluated from such angles as ‘the life story of the infallible Imams (a.s.)’, ‘religious hadiths’ and ‘the opinions of Islamic scholars’. The result of the open coding was extraction of 725 relevant codes which were classified into 93 concepts and 11 categories, and, ultimately, the standard comprehensive Islamic model of family with these three pivot points: ‘theoretical perspectives of Islam toward family’, ‘practical ways of consolidating family’, and ‘destabilizing factors of family’ was developed. Each one of these pivot points comprises a number of sub-divisions. The first one includes ‘the relationship between family and society’, ‘the desired features of family environment’, ‘Islamic views about family formation’ and ‘Islamic views about couples’. The second one includes ‘family formation’, ‘family economy’ and ‘practical ways of consolidating family”. And the third one consists of ‘family formation barriers’, ‘family destabilizing factors after marriage’ and ‘duties of others in case the couple gets into dispute’.

کلیدواژه‌ها [English]

  • family in Islam
  • Islamic life style
  • comprehensive family model
  • family consolidation
  • Islamic ideology
  1. آل رسول، سوسن؛ محمدخانی، طیبه (۱۳۹۰). اصول مؤثر در روابط صمیمانه همسران با الگوبرداری از اسوه‌های قرآنی و همسرانی بهشتی. مطالعات راهبردی زنان. شماره 52: ۱۴۷ ـ ۱۸۴.
  2. اسپنسر، متا (1383). جایگاه خانواده در غرب. معرفت. شماره 80: 94 ـ 82.
  3. امام خمینی(ره)، روح اله (1392). چهل حدیث. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  4. ایزدی فر، علی اکبر (1382). معیار «کفائت» در نکاح. مقالات و بررسی‌ها. شماره 5: 28 ـ 9.
  5. ایمان، محمد تقی؛ نوشادی، محمودرضا (1390). تحلیل محتوای کیفی. پژوهش. شماره 6: 15 ـ 44.
  6. بوجاری، سهیلا؛ پرچم، اعظم (1392). بررسی تطبیقی جایگاه و اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده در اسلام و یهود. معرفت ادیان. شماره 15: 39 ـ 19.
  7. زارعی، محمد مهدی (1390). درآمدی بر جایگاه اخلاق در ازدواج و حقوق خانواده. مطالعات اسلامی: فقه و اصول. شماره 87: 69 ـ 96.
  8. جوادی آملی، عبدالله (1391). مفاتیح الحیاه. قم: اسراء.
  9. چراغی کوتیانی، اسماعیل (۱۳۸۸). رویکرد اسلام به چهار کارکرد مهم خانواده. معرفت. شماره 139: ۳۵ ـ ۵۴.
  10. حسینی خامنه‌ای، سیدعلی (1387). مطلع عشق. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  11. حسینی خامنه‌ای، سیدعلی (1392). خانواده. تهران: مؤسسه فرهنگی هنری ایمان جهادی.
  12. حسینی خامنهای، سیدعلی (1394). http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21252. بازیابی از http://khamenei.ir/ .
  13. دلشاد تهرانی، مصطفی (1383). سیره نبوی (منطق عملی)، دفتر چهارم. تهران: دریا.
  14. ساروخانی، باقر (۱۳۷۰). مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده. تهران: انتشارات سروش.
  15. سازمان ثبتاحوال کشور. (1395). بازیابی از https://www.sabteahval.ir
  16. طباطبائی، سید محمد حسین (۱۳۸۷). بررسیهای اسلامی. قم: بوستان کتاب.
  17. قائمیامیری، علی (۱۳۹۱). خانواده در اسلام. تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران.
  18. کاویانی، محمد (1391). سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  19. محمدی ری شهری، محمد (1379). میزان الحکمه. قم: مؤسسه فرهنگی دارالحدیث.
  20. محمدی ری شهری، محمد (1387). تحکیم خانواده. قم: دارالحدیث.
  21. مصطفوی، سیدجواد (1387). بهشت خانواده. مشهد: هاتف.
  22. مطهری، مرتضی (۱۳۸۹). مجموعه آثار. ج 1، 12، 13. تهران: صدرا.
  23. مهدوی کنی، محمد سعید (1387). دین و سبک زندگی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام.
  24. نعمتی پیرعلینیا، دل‌آرا؛ کاردوانی، راحله؛ وکیلی، مهدی (۱۳۹۰). ملازمه تکالیف زوجین و اخلاق‌مداری در خانواده در منابع اسلامی. مطالعات راهبردی زنان. شماره 54: ۲۱۱ ـ ۲۵۶.
  25. ویمر، راجر؛ دومینیک، جوزف (۱۳۸۹). تحقیق در رسانه‌های جمعی. ترجمه امامی. تهران: سروش.
  26. Edwards, john., & Demo, david. (1991). Coming Apart: Radical Departares since 1960. In Mariage and Family (p. 107). Alleg & Bacon.
  27. Mayring, Phlipp. (2000). Qualitative Content Analysis. Qualitative Social Research.
  28. Mower, Ernwst. R. (1927). Family Disorganization: An Introduction to Sociological Analysis. chicago: university of chicago press.