تبیین تلازم وجودشناختی عقل-عفت-فطرت بر اساس مبانی حکمت سینوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

چکیده

نفس ناطقه انسانی از بدو موجودیت، دو وجه متلازم و متفاعل بالفعل بنام عقل نظری و عملی دارد که همان شاکله‌ی فطری مختص انسان می‌باشد. از اقتضائات این شاکله‌ی فطری، این است که در بستر تکوین، تدریجاً وجه خودآگاه (عقلانی) آن به فعلیت می‌رسد. با تحقیق در مبانی حکمت سینوی روشن شده است که از نظر شیخ الرییس ، اولاً غایت عقل عملی، تکامل عقل نظری و غایت عقل نظری، تحقق عملی سعادت انسان است؛ یعنی یک تفاعل دوسویه پلکانی اشتدادی. ثانیاً وی عفت را به عنوان رأس فضایل اخلاقی( شعبه ای از عقل عملی) مُلهَم از شریعت می‌داند که مبدأ آن حیاء است و حیاء را فضیلت قوه‌‌ی تمییزیه یعنی عقل می‌داند ؛ از مقدمات فوق نتیجه می‌شود که عفت از لوازم فطری دستگاه عاقله انسانی است که در بستر تکوین و تکامل قوه عاقله، در عین متعلَّق عقل نظری بودن، در وجه عقل عملی تحقق عینی یافته و در لباس حیاء و مصادیق آن در ساحت های مختلف رفتار انسان، به قصد ایصال انسان به سعادت، تجلی پیدا می‌کند. بنابراین، سه مؤلفه‌ی عقل، فطرت و عفت به مثابه وجوهی از شاکله‌ی وجودی انسان، متلازم و غیر قابل انفکاک هستند و تحقق وجودی هر‌یک از آنها مشروط است به تجلی و تحقق آن‌دوی دیگر! لذا صحت کنشگری عقل و فطرت مستلزم رفتار عفیفانه است که خود را در مصادیق عملی و عینی با حیاء بودن متجلی می‌سازد. همچنین به اقتضاء صحت عکس نقیض، عدم عفت و حیاء، بالضروره حاکی است از عدم صحت رأی عقل و فعلیت تام فطرت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explanation of the ontological combination of intellect-chastity-nature based on the principles of Sinavi wisdom

نویسنده [English]

  • Hadis Rajabi
. assistant professor, Department of Islamic Learning, Faculty of Theology and Islamic Studies, Alzahra University, Tehran, Iran. Email: h.rajabi@alzahra.ac,ir
چکیده [English]

Since the beginning of existence, the human speaking soul has two related and actual interacting aspects, namely theoretical and practical reason, which is the same natural form specific to humans. One of the requirements of this natural form is that in the context of evolution, its self-aware (rational) aspect is gradually realized. By researching the foundations of Sinavi wisdom, it has been clarified that according to Sheikh Al-Raees, firstly, the goal of practical reason is the evolution of theoretical reason, and the goal of theoretical reason is the practical realization of human happiness; It means a stepwise two-way reaction. Secondly, he sees chastity as the head of moral virtues (a branch of practical reason) inspired by the Sharia, whose origin is modesty, and he considers modesty to be a virtue of the power of discernment, that is, reason; from the above premises, it can be concluded that chastity is one of the natural accessories of the human intellectual system, which in the context of the development and evolution of the intellectual faculty, while being related to the theoretical intellect, has been objectively realized in the form of practical intellect and in the dress of modesty and its examples in different areas of human behavior. , is manifested with the intention of bringing people to happiness. Therefore, the three components of reason, nature, and chastity, as aspects of human existence, are interrelated and inseparable, and the existence of each of them is conditional on the manifestation and realization of the other two! Therefore, the correctness of the activism of intellect and nature requires chaste behavior, which manifests itself in practical and objective examples with modesty. Also, according to the truth of the opposite, the lack of chastity and modesty necessarily indicates the lack of truth of the judgment of the intellect and the actuality of the whole nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • theoretical intellect
  • practical intellect
  • chastity
  • nature
  • modesty

Smiley face

فهرست منابع
قرآن کریم
دانشنامه جهان اسلام، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، فطری/ فطریات
آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، 1366، شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، تهران، دانشگاه تهران، چاپ چهارم.
ابن اثیر، مجدالدین، ۱۳۹۹ق، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، بیروت: المکتبه العلمیه
ابن بابویه، محمد بن على، بى تا ،الخصال ، ترجمه فهرى ، تهران، چاپ: اول.
ابن سینا، حسین‌ بن‌ عبدا‌له، 1400ه ق، رسائل ابن سینا،  قم ، انتشارات بیدار.
ـــــــــــــــ2007 م، رسالة احوال النفس، مقدمه و تحقیق از فواد الاهوانی، پاریس، دار بیبلیون.
ــــــــ 1379، النجاه من الغرق فى بحر الضلالات، تصحیح : محمدتقی دانش پژوه ، تهران : انتشارات دانشـگاه تهران ،چاپ دوم.
ــــــــــ 1364، رسـالۀ اضـحویه ، ترجمۀ کهن فارسـی‌ ( مترجم: نـامعلوم‌ )، تصـحیح : سید حسین خدیوجم.
ــــــــــــ 1978م، کتاب الانصاف، کویت، وکاله المطبوعات، چاپ دوم.      
ــــــــ (١٤٠٠الف ). الشفاء (المنطق ، ج 1، المـدخل )، تصدیر: ابـراهیم مــدکور، قــم : مکتبـه آیت‌اله‌ مرعشی.
ــــــــــــ (١٤٠٠ب ). الشفاء (المنطق ، جـ٣، البـرهان)، تصدیر: ابراهیم مدکور، قم : مکتبه آیت‌اله‌ مرعشی .
ــــــــــــ (١٤٠٠ج). الشفاء (المـنطق ، جـ٣، الجدل)، تصدیر: ابراهیم مدکور، قـم : مـکتبه‌ آیت‌اله‌ مرعشی .
ــــــــــــ (١٤٠٠د). الشـفاء (الالهیـات)، تصـدیر: ابـراهیم مـدکور، قـم : مکتبـه آیت‌اله‌ مرعشی .
‌__________ (١٤٠٠ه ). الشفاء (الطـبیعیات، جـ٢، النفس )، تصدیر: ابراهیم مدکور، قــم : مـکتبـه آیت‌اله‌ مرعشی‌.
ــــــــــــ (١٤٠٠و ). منطق المـشرقیین ، قـم : مکتبه آیت‌اله‌ مرعشی .
ــــــــــــ 1326ه ق ، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیـات ، قاهره : دار العرب ، چاپ دوم.   
ــــــــــــ (١٩٨٠‌). عـیون‌ الحـکمه ، تصحیح : عـبد الرحـمن بـدوی ، بیروت : دار القلم .
پاینده، ابوالقاسم، 1382، نهج الفصاحة، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، 1366، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول.
جوهری فارابی، اسماعیل بن حماد، 1407ق، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین
حسین‌زاده،۱۳۹۰ ، نگاهی معرفت‌شناختی به وحی، الهام، تجربه دینی و عرفانی و فطرت، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
رازی، قطب الدین ،1386، تحریر القواعد المنطقیه، قم: بیدار
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، 1409 ق، وسائل الشیعة، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول.
طباطبایى، محمدحسین، 1374 ه.ش ، ترجمه تفسیر المیزان، 20جلد، قم ، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم.
طبرسى، على بن حسن، 1374ش، مشکاة الأنوار ، ترجمه عطاردى ، تهران، چاپ اول.
لیثی واسطی، علی بن محمد،1376، عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ، قم، دارالحدیث، چاپ اول.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1368، معارف قرآن، قم: موسسه در راه حق
مطهری، مرتضی، ۱۳۸۲، فطرت، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، 1403 ق، بحار الأنوار ،بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم.
مقالات:
اسدی محمد رضا، بدرخانی غلامرضا ، 1397، حکمت عملی در فلسفه سینوی؛ جایگاه، مبادی و علل کم‌رنگی آن، حکمت سینوی، تهران، دانشگاه امام صادق،  پاییز و زمستان 1397 ، شماره 60
امید، مسعود، 1388، بازخوانی نظریه فطرت ادراکی ابن سینا، خردنامه صدرا، شماره57
امیرخانی مهناز ، پورصالح امیری سیده ملیحه ،1394، صدق و کذب پذیری مشهورات نزد ابن سینا ، پژوهش های فلسفی کلامی، قم، پاییز 1394، شماره 65 
برنجکار،  رضا، 1384، فطرت در احادیث،  قبسات، شماره ۳۶.
ــــــــــــ ، 1380، عقل عملی در آثار ابن سینا، نامه مفید، شماره 25.
جان محمدی، محمدتقی ، 1392، رهیافت ابن سینا به حکمت عملی، پژوهش‌های اخلاقی ، قم، دانشگاه قم، پاییز 1392 ، شماره 13
جوادی آملی، عبداله، 1389، فطرت در آیینه قرآن، انسان پژوهی دینی، شماره ۲۳،
رجبی، حدیث ، 1397، فرایند "خویش" فهمی انسان در نظر ابن سینا، حکمت سینوی، شماره 59
ــــــــــــ ،1382، بررسی تطبیقی نفس از دیدگاه سه فیلسوف مشائی؛ کندی، فارابی و ابن سینا، رهنمون، شماره 5و6
قدردان قراملکی، محمدحسن ، 1384، خداشناسی فطری، ادله و شبهات در علم منطق، قبسات، شماره ۳۶
مؤمنی، مصطفی، 1397، 5. مفهوم شناسی فطرت و نفی ادراکات فطری در اندیشه سینوی، جاویدان خرد، شماره 34
نصری عبدالله، 1389، تحلیل عقل نظری و عقل عملی از دیدگاه استاد حائری،  فلسفه دین، قم، شماره 7