مقایسه میزان استرس و رضایت زناشویی در زنان نابارور با نتیجه ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی

مقایسه میزان استرس و رضایت زناشویی در زنان نابارور با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی

مژگان حیاتی ^[1]  | زینب ملماسی ^[2]

چکیده

دیده‌ی ناباروری به عنوان یکی از مشکلات شایع در زنان عامل ایجاد استرس و نارضایتی زناشویی در آن‌ها است. پژوهش حاضر با هدف مقایسه میزان استرس و رضایت زناشویی در زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی انجام شد.پژوهش حاضر یک مطالعه‌ی علی– مقایسه‌‌ای است که بر روی  80 زن با سابقه‌ی ناباروری تحت درمان با روش لقاح مصنوعی مراجعه کننده به مرکز ناباروری مهر شهر رشت در اسفندماه سال 1397 انجام شد.دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی به شیوه‌ی نمونه گیری در دسترس انتخاب و پرسشنامه‌‌های پژوهش را تکمیل کردند.ابزارهای جمع آوری داده‌‌ها در این مطالعه به‌ترتیب عبارت بودند از: 1. پرسشنامه‌ی رضایت زناشویی اینریچ^[3] (1989): 2.پرسشنامه‌ی اضطراب، افسردگی و استرس^[4] (DASS-21) لاویبوند و لاویبوند^[5] (1995). داده‌های جمع آوری شده وارد نرم افزار SPSS22 شده و  توسط روش‌‌های آمار توصیفی مانند فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطی مانند آزمون t گروه‌‌های مستقل و تحلیل واریانس چند متغیری (مانوا) آنالیز شد. یافته‌های پژوهش نشان داد بین میانگین میزان استرس و نمره کل رضایت زناشویی و خرده مقیاس‌های رضایت زناشویی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت، نقش‌‌های مساوات طلبی، خانواده و دوستان در دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی تفاوت معنی‌‌دار وجود دارد (01/0P<).بر  اساس یافته‌‌های پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که زنان دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت نسبت به زنان دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی دارای استرس کمتر و رضایت زناشویی بیشتری هستند.

کلیدواژه‌ها: کیفیت زناشویی، بخشودگی زناشویی، پاسخ‌‌گویی ادارک شده همسر، زنان متاهل

مقدمه

امروزه با توجه به بحران جمعیتی در کشور،  ناباروری به صورت یک نگرانی اجتماعی در‌آمده که پیشامدی استرس‌زا یا هیجان‌آور و ناکام‌کننده برای زوج‌هاست که با استرس‌‌های گوناگون اجتماعی،روانی، جسمی و مالی همراه می‌شود(دادفر و همکاران، 1394). الگوهای ناباروری در کشورهای در حال توسعه با کشورهای پیشرفته کاملاً متفاوت است و بروز ناباروری‌‌های قابل پیشگیری در کشورهای در حال توسعه بسیار زیاد است. آگاه شدن زوجین از ناباروری و عدم توانایی در بارداری می‌‌تواند هم برای خود و هم شریک زناشویی آن‌ها آشفتگی و تنش زیادی ایجاد نماید. تقریبا 10 تا 15 درصد زوجین در جهان با مشکلات ناباروری درگیر هستند (کیم^[6] و همکاران،2013). بسته به جنس، عوامل مختلفی می‌‌تواند در بروز ناباروری نقش داشته باشند. براساس تحقیقات انجام شده شایع‌‌ترین علل شناخته‌‌شده‌ی ناباروری شامل آندرومتریوز^[7]( به حالتی گفته می‌شود که سلول‌های مشابه با سلول‌های آستر رحم در بیرون از رحم رشد کنند)، نقص در اسپرماتوژنز^[8](تولید اسپرم)، آسیب به لوله‌‌های فالوپ (لوله‌های رحم) و عدم تخمک گذاری می‌باشد. امروزه در بررسی عوامل مؤثر بر ناباروری، نقش مسائل روان‌‌شناختی مورد مناقشه است ولی مسلماً متغیرهای روان‌‌زاد و سبک‌‌زندگی، تأثیر به سزایی در ایجاد آن دارند (کرم‌‌زاده و همکاران ، 1392).  در سال‌‌های اخیر به نقش عوامل روان‌‌شناختی در نازایی توجه قابل ملاحظه‌‌ای شده است و دانش پزشکی ارتباط بین نازایی و عوامل روان‌‌شناختی را مطرح می‌‌کند. ناباروری اغلب یک مبارزه‌ی خاموش است. زوج‌‌های نابارور علاوه بر مشکلات جسمی، دسته‌‌ای از مشکلات و علایم روانشناختی را نیز تجربه می‌‌کنند که عبارتند از: اضطراب، اشکال در روابط بین‌‌فردی، ناکامی، خشم و پرخاشگری سرکوب شده، نارضایتی در روابط بین فردی و رضایت زناشویی، احساس حقارت، طردشدگی، احساس گناه ناخودآگاه، افسردگی، عدم مدیریت و تنظیم هیجانات، نارضایتی جنسی، حسادت، انزوا، کاهش عزت نفس، مشکلات جسمانی و وسواس فکری و بروز ناسازگاری‌‌های شخصیتی در این زوج‌‌ها به خصوص آن‌هایی که شکست در درمان را تجربه کرده‌‌اند چشمگیر است (ویچمن^[9]، 2005).ناباروری اگرچه یک بیماری نیست ولی ازآنجایی‌‌که تمام جنبه‌های زندگی فرد را تحت تأثیر خود قرار می‌‌دهد، می‌‌تواند باعث اختلال‌‌های مهم جسمانی و عاطفی شود. هنگامی‌که آرزوی فرزنددار شدن با شکست مواجه می‌‌گردد، افراد با ابهام دوسویه ای مواجه می‌‌شوند. به لحاظ روانشناختی تمایل برای فرزنددار شدن وجود دارد؛ اما چنین فرایندی در بعد جسمانی ممکن نیست، این ابهام استرس و اضطراب زیادی را به افراد تحمیل می‌‌کند (اسمینک و همکاران^[10]، 2010). بنابراین، یکی از ویژگی‌‌های روانشناختی قابل توجه در این افراد میزان استرسی هست که تجربه می‌کنند. استرس ناباروری، گروهی از نشانه‌ها است که پس از تشخیص ناباروری ظاهر شده، مشابه اختلال استرس پس از حادثه بوده و به طور ویژه در باورها و احساس مرتبط با ناباروری و دوری از آن‌ها آشکار می‌شود (هایموویک و همکاران ^[11] ، 2018). این نشان دهندۀ بحران راستین در زندگی این زوج‌ها است که از کیفیت زندگی روانشناختی آنان حکایت دارد (صیادی، شاه حسینی تازیک، مدنیو غلامعلی لواسانی، 1396). استرس حاد و استرس مزمن با سازگاری‌های متفاوتی اثرگذار هستند. استرس حاد ممکن است علتی برای مشکل باروری یا نتایج باروری باشد، درحالی که استرس مزمن با اضطراب، پیش زمینه‌ی چنین موضوعی بوده یا نتایج درمان ناباروری را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد (عزیزی بروجنی، غضنفری، و شریفی، 1395). استرس مزمن می‌‌تواند نتیجه‌ی پیشامدهای منفی زندگی باشد و تعداد آن‌ها بر نتایج درمان ناباروری به روش لقاح مصنوعی موثر است که این اثر با تعداد تخمک‌های بدست آمده در مدت درمان، قابل توضیح است (پیوندی و همکاران، 1390). از دیگر موارد توجه در زنان نابارور؛ رضایت زناشویی است. : استون و شاکلفورد^[12](2006) معتقد است، رضایت زناشویی در واقع یک حالت روحی است که مزایا و هزینه‌های ادراک شده فرد را از ازدواج با یک شخص خاص منعکس می‌کند، هرچه فرد در ازدواج خود باشریک زندگی‌اش احساس کند که هزینه‌ی زیادی را پرداخت کرده است، به طور کلی از آن شخص و ازدواج با او رضایت کمتری خواهد داشت، برعکس هرچه فکر کند که در ازدواج با شریک زندگی خود مزایای بیشتری به دست آورده است از او و از زندگی مشترک‌‌شان رضایت بیشتری خواهد داشت. رضایت زناشویی پدیدۀ مهمی در امر ازدواج است و نقش مهمی در موفقیت خانواده ایفا می‌‌کند (موکولا^[13]، 2012). به گفته‌ی هیلمن^[14] (1994) رضایت زناشویی به رویدادهای مثبت یا منفی که زوجین در مورد رابطه شان احساس می‌‌کنند  اشاره دارد، و این رویداد مثبت یا منفی را  تحت عناوین مختلفی نظیر خوشنودی رابطه، سازگاری رابطه و احساس رابطه مطرح می‌کنند (یاهی، 1388). همچنین رضایت مندی و سازگاری زناشویی وضعیتی است که در آن، زن و شوهر در بیشتر مواقع احساسی برآمده از خوشبختی و رضایت از همدیگر دارند و روابط رضایت بخش در میان زوجین، از راه علاقه متقابل، میزان مراقبت از همدیگر، پذیرش و تفاهم با یکدیگر قابل ارزیابی است (سینها و کوکرجک، 1990؛ به نقل از ترقی جاه، بهادری خسروشاهی و خانجانی، 1395).  رضایت زناشویی می‌‌تواند انعکاسی از میزان شادی افراد از روابط زناشویی و یا ترکیبی از خشنود بودن بواسطه‌ی بسیاری از عوامل مختص رابطه‌ی زناشویی باشد.می توان رضایت زناشویی را بعنوان یک موقعیت روان شناختی در نظر گرفت که خود به خود به وجود نمی آید، بلکه مستلزم تلاش هر دو زوج است.بویژه در سال‌های اولیه، رضایت زناشویی بسیار بی ثبات است و روابط در معرض بیشترین خطر قرار دارند (احمدی و همکاران، 2008). کاپلانو مادوکس^[15] (2002) بیان می‌کنند که رضایت زناشویی یک تجربه‌ی شخصی در ازدواج است که تنها توسط خود فرد در پاسخ به میزان لذت رابطه‌ی زناشویی قابل ارزیابی است و باور دارند که رضایت زناشویی به انتظارات افراد بستگی دارد(گلاردو، کانها و گوویا^[16]، 2015). زوج‌های با رضایت زناشویی بالا، توافق زیادی با یکدیگر دارند، از نوع و سطح روابط‌شان راضی اند، از نوع و کیفیت گذران اوقات فراغت رضایت دارند و مدیریت خوبی در زمینه‌ی وقت و مسایل مالی خودشان اعمال می‌کنند (اوزتورک، تانر، گونری و یلماز^[17]، 2017). پژوهش‌‌ها بیانگر این مطلب هستند که زنان نابارور، مشکلات زیادی را در زمینه‌ی رضایت و سازگاری زناشویی تجربه می‌کنند. در این راستا، عزیزی بروجنی، غضنفری و شریفی (1395) در پژوهشی نشان دادند که بین زوجین بارور و نابارور در متغیر رضایت زناشویی تفاوت معناداری وجود دارد به عبارت دیگر زنان نابارور، سطوح رضایت زناشویی پایین‌‌تری نسبت به زنان بارور دارند. همچنین، قزلباشیان و عارفی (1394)  در پژوهشی نشان دادند که صمیمیت زناشویی در زنان بارور به طور معناداری بیش از زنانی است که به هر دلیل هنوز نابارور هستند و همچنین میانگین خرسندی زناشویی در زوج‌‌های عادی به طور معناداری بیش از زوج‌های نابارور است. با توجه به مطالب ذکر شده، پژوهش حاضر طراحی شد تا به مقایسه‌ی میزان استرس و رضایت زناشویی زنان نابارور با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی مراجعه کننده به تنها کلینیک درمان نازایی شهر رشت، بپردازد تا بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش، بتوان برنامه ریزی‌های لازم را جهت بهبود نتایج حاصل از لقاح مصنوعی انجام داد.  

روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر یک مطالعه‌ی علی– مقایسه‌‌ای (پس رویدادی) است که بر روی  80  زن با سابقه‌ی ناباروری تحت درمان با روش لقاح مصنوعی مراجعه کننده به مرکز ناباروری مهر شهر رشت در اسفند ماه سال 1397 انجام شد. جامعه‌ی آماری این پژوهش شامل تمامی زنان با سابقه‌ی ناباروری تحت درمان با روش لقاح مصنوعی مراجعه کننده به مرکز ناباروردی مهر شهر رشت در اسفند ماه سال 1397 بود.نمونه‌ی پژوهش حاضر شامل 80 نفر (40 نفر زن نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و 40 نفر زن نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی) بود. حجم نمونه با توجه به پیشینه‌ی پژوهش‌های مرتبط با این حیطه و ملاک ورود به پژوهش و خروج از آن انتخاب شد. در پژوهش‌های علی مقایسه ای، حجم نمونه‌ی قابل قبول برای هر گروه بین 15 تا 30 نفر پیشنهاد شده است (دلاور، 1392) و از آنجایی که در پژوهش حاضر دو متغیر وجود دارد، بنابراین برای هر گروه حجم نمونه‌ی منطقی 40 نفر در نظر گرفته شد. دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی به شیوه‌ی نمونه گیری در دسترس انتخاب و پرسشنامه‌های پژوهش را تکمیل کردند.

معیارهای‌‌های ورود به پژوهش عبارت بود از : محدوده‌ی سنی بین 20 تا 40 سال، داشتن سواد خواندن و نوشتن، نداشتن سابقه‌ی بیماری‌‌های جدی روانشناختی و عدم مصرف داروهای روان پزشکی. پرسش نامه‌هایی که به صورت ناقص تکمیل شده بودند، از مطالعه خارج شدند.  ابزارهای جمع آوری داده‌‌ها در این مطالعه به ترتیب عبارت بودند از: 1. پرسشنامه‌ی رضایت زناشویی اینریچ (1989):این مقیاس در سال 1989 توسط اولسون^[18]، ساخته شده است و شامل 47 گویه‌ی خود گزارشی است. هر گزینه شامل یک مقیاس 5 درجه‌‌ای است که دامنه‌ی آن از 1 تا 5 مرتب شده است. هر چه نمره‌ی فرد بیشتر باشد، میزان رضایت زناشویی وی نیز بیشتر خواهد بود. این پرسشنامه دارای 12 خرده مقیاس شامل تحریف آرمانی، رضایت زناشویی، موضوعات شخصیتی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، مدیریت مالی، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت، روابط جنسی، فرزندپروری، نقش‌‌های مساوات طلبی، خانواده و دوستان، و جهت‌‌گیری عقیدتی است. اولسون (1989) ضرایب آلفای کرونباخ را 92/0، به دست آوردند. سلیمانیان (1373) پرسشنامه رضایت زناشویی را ترجمه و همبستگی درونی آزمون را 95/0 و ضریب پایایی آزمون را نیز به روش آلفای کرونباخ 95/0 گزارش کرد. در پژوهش حاضر نیز پایایی این پرسشنامه برای نمره‌ی کل رضایت زناشویی به روش آلفای کرونباخ 95/0 بدست آمد. در پژوهش حاضر منظور از رضایت زناشویی، نمرهای ست که آزمودنی از پرسشنامه 47 سوالی رضایت زناشویی اینریچ (1989) کسب کرده است.2.پرسشنامه‌ی اضطراب، افسردگی و استرس^[19] (DASS-21) لاویبوند و لاویبوند (1995):این مقیاس توسط لاویبوند و لاویبوند در سال 1995 تهیه گردیده است. این پرسشنامه  شامل  21 گویه و 3 مولفه‌ی اضطراب، افسردگی و استرس است. در قالب طیف لیکرت از اصلا (1) تا زیاد (4) است (براون، ریان و کراسول، 2007) که 7 سؤال آن مربوط به استرس، 7 سؤال مربوط به اضطراب و 7 سؤال مربوط به افسردگی می‌‌باشد. روایی و پایایی این پرسشنامه در مطالعات انجام گرفته، بررسی و تعیین شده است (زارعی پور  و همکاران، 1396). همچنین، علی زاده و همکاران (1393) مقیاس مذکور را مورد تحلیل عاملی قرار دادند که نتایج پژوهش آنها مجددا حاکی از وجود سه عامل افسردگی، اضطراب و تنیدگی بود. در پژوهش حاضر نیز پایایی این پرسشنامه برای نمره‌ی خرده مقیاس استرس به روش آلفای کرونباخ 79/0 بدست آمد. در پژوهش حاضر منظور از استرس، نمره ای است که آزمودنیها از خرده مقیاس استرس پرسشنامه 21 سوالی اضطراب، افسردگی و استرس (DASS-21) لاویبوند و لاویبوند (1995) کسب کرده است.جهت اجرای این مطالعه ابتدا به معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی قزوین مراجعه نموده و  پس از اخذ مجوزهای لازم جهت انجام پژوهش،مطالعه را در کلینیک ناباروری مهر شهر رشت آغاز نمودیم. سپس زنان نابارور با  نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی (بر اساس پرونده‌ی پزشکی موجود در مرکز) شناسایی شده و بعد از ارائه‌ی توضیحات کافی در خصوص هدف پژوهش به آنها، و جلب مشارکت آزمودنی‌ها و اطمینان بخشی به آنها مبنی بر محرمانه ماندن اطلاعات و اینکه پرسشنامه‌ها بی نام بوده و عدم تمایل به شرکت در این مطالعه، تاثیری در روند درمانی آنها ندارد، رضایت آگاهانه‌ی کتبی از مشارکت کنندگان گرفته شد و سپس پرسش نامه‌ها توسط افراد تکمیل گردید.داده‌های جمع آوری شده وارد نرم افزار  SPSS22 شده وبرای تحلیل داده‌‌های بدست آمده در این پژوهش از روش‌‌های آمار توصیفی مانند فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش و همچنین، ضریب چولگی و کشیدگی جهت بررسی طبیعی بودن توزیع داده‌‌ها در آزمودنی‌‌ها و در سطح آمار استنباطی از آزمون t گروه‌‌های مستقل و تحلیل واریانس چند متغیری (مانوا) استفاده شد.

یافته‌ها

افراد شرکت کننده در این پژوهش شامل 80 نفر بودند(جدول شماره‌ی 1).

جدول شماره‌1. بررسی مدت ازدواج دو گروه زنان نابارور با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی

برای بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها در آزمودنی‌‌ها از شاخص‌‌های کجی و کشیدگی استفاده شد. مقادیر کجی و کشیدگی بین 2+ تا 2- بیانگر این مطلب است که توزیع متغیرهای پژوهش در بین آزمودنی‌‌ها نرمال است. با توجه به نرمال بودن توزیع متغیرها در بین آزمودنی‌‌ها، برای بررسی فرضیه‌‌های پژوهش، از آزمون‌‌های پارامتریک مانندt  گروه‌‌های مستقل و تحلیل واریانس چند متغیری (مانوا) استفاده شد.

برای بررسی فرضیه‌ی اول پژوهش : مقایسه‌ی میزان استرس در دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه لقاح مصنوعی مثبت و منفی، از آزمون t گروه‌‌های مستقل استفاده شد. ابتدا برای بررسی مفروضه‌ی همگنی واریانس‌‌ها از آزمون لوین استفاده شد که نتایج مربوط به آن نشان داد که آزمون لوین معنی دار نبود(f لوین= 143/0 ، سطح معنی داری= 706/0). با توجه به معنی‌‌دار نبودن ، واریانس میزان استرس همگن است. بنابراین از آزمون t گروه‌‌های مستقل با فرض برابری واریانس‌‌ها استفاده شد. بین میانگین میزان استرس دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه لقاح مصنوعی مثبت و منفی تفاوت معنی‌‌دار وجود داشت (925/3-, t= 001/0P=). با توجه به میانگین دو گروه (456/3  ± 825/10) در مقابل (495/3 ±875 /13 )در میزان استرس می‌‌توان گفت که زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت دارای سطوح پایین‌‌تری از استرس نسبت به زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی هستند. با توجه به این یافته، فرضیه‌ی اول پژوهش تایید می‌گردد.

برای بررسی فرضیه‌ی دوم پژوهش:  مقایسه‌ی نمره‌ی کل رضایت زناشویی در دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی، از آزمون t گروه‌‌های مستقل استفاده شد. ابتدا برای بررسی مفروضه‌ی مگنی واریانس‌‌ها از آزمون لوین استفاده شد که نتایج بیانگر معنی‌‌دار نبودن آزمون لوین (f لوین= 078/2 ، سطح معنی‌داری= 153/0). و همگن بودن واریانس میزان رضایت زناشویی بود.نابراین از آزمون t گروه‌‌های مستقل با فرض برابری واریانس‌‌ها استفاده شد. بین میانگین رضایت زناشویی دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی تفاوت معنی‌‌دار وجود داشت (975/3, t= 001/0P=). با توجه به میانگین دو گروه در میزان رضایت زناشویی می‌‌توان گفت که زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت دارای سطوح بالاتری از رضایت زناشویی نسبت به زنان با نتیجه لقاح مصنوعی منفی هستند(730/27 ± 100/188 در مقابل021/31 ± 950/161).

جهت مقایسه‌ی مولفه‌‌های رضایت زناشویی (تحریف آرمانی، رضایت زناشویی، موضوعات شخصیتی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، مدیریت مالی، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت، روابط جنسی، فرزندپروری، نقش‌‌های مساوات طلبی، خانواده و دوستان، و جهت‌‌گیری عقیدتی) در دو گروه زنان نابارور با نتیجه‌ی  لقاح مصنوعی مثبت و منفی از آزمون تحلیل واریانس چند متغیری استفاده شد. به این منظور مفروضه‌‌های آزمون تحلیل واریانس چند متغیری بررسی ‌‌گردید. ابتدا مفروضه‌ی خطی بودن بررسی شد که نتایج مربوط به آن در جدول شماره‌ی 2 گزارش شده است. یافته‌ها نشان داد که آماره‌ی  F خطی بودن برای تمامی متغیرها در سطح 01/0 معنی دار است. با توجه به این یافته‌‌های معنی‌‌دار می‌‌توان نتیجه گرفت که رابطه‌ی بین متغیرها در دو گروه زنان نابارور با نتیجه‌ی  لقاح مصنوعی مثبت و منفی خطی است. در ادامه برای بررسی همگنی واریانس‌‌ها از آزمون لوین استفاده شد(جدول شماره‌ی 3).

جدول شماره‌ 2. نتایج بررسی خطی بودن متغیرهای تحقیق در دو گروه زنان نابارور با نتیجه لقاح مصنوعی مثبت و منفی

جدول شماره‌ 3: نتایج آزمون لوین جهت بررسی همگنی واریانس‌‌ها در دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه لقاح مصنوعی مثبت و منفی

با توجه معنی‌‌دار نبودن آزمون لوین، واریانس متغیرها همگن هستند. سپس به منظور بررسی برابری ماتریس کوواریانس متغیرها در دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی از آزمون ام باکس استفاده شد. باتوجه به این که آماره یF آزمون ام باکس (177/1) معنی‌‌دار نمی‌‌باشد (F=1.177, p<0.104)، می‌‌توان نتیجه گرفت که ماتریس کواریانس متغیرها در دو گروه برابر است.برای بررسی معنی‌‌داری رابطه‌ی بین مولفه‌‌های رضایت زناشویی از آزمون مجذور خی بارتلت استفاده شد.با توجه به این که آماره‌ی مجذور خی بارتلت (047/983) در سطح 001/0 معنی دار بود، می‌توان نتیجه گرفت که بین مولفه‌‌های رضایت زناشویی (تحریف آرمانی، رضایت زناشویی، موضوعات شخصیتی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، مدیریت مالی، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت، روابط جنسی، فرزندپروری، نقش‌‌های مساوات طلبی، خانواده و دوستان، و جهت‌‌گیری عقیدتی) رابطه‌ی معنی‌‌دار وجود دارد. با توجه به نتایج مفروضه‌‌های ارائه شده  از آزمون تحلیل واریانس چندمتغیری استفاده شد(جدول شماره‌ی 4).

جدول شماره‌ی 4 . آزمون معناداری تحلیل واریانس چند‌‌متغیری

با توجه به جدول شماره‌ی 4، آماره یF تحلیل واریانس چندمتغیری بررسی تفاوت دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی در مولفه‌‌های تحریف آرمانی، رضایت زناشویی، موضوعات شخصیتی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، مدیریت مالی، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت، روابط جنسی، فرزندپروری، نقش‌‌های مساوات طلبی، خانواده و دوستان، و جهت‌‌گیری عقیدتی در سطح 001/0 معنی‌‌دار است (Wilks' Lambda= 0.153, F=30.956, p<0.001). بنابراین  می‌‌توان گفت که بین دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی  لقاح مصنوعی مثبت و منفی حداقل در یکی از مولفه‌‌های رضایت زناشویی تفاوت معنی‌‌دار وجود دارد.

 آماره‌ی F برای مولفه‌‌های رضایت زناشویی (066/21)، ارتباط زناشویی (342/31)، حل تعارض (337/22)، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت (959/24)، نقش‌‌های مساوات طلبی (581/77) و خانواده و دوستان (177/41) معنی‌‌دار بود (05/0>P). این یافته نشان می‌دهد بین دو گروه در مولفه‌‌های رضایت زناشویی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت، نقش‌‌های مساوات طلبی و خانواده و دوستان تفاوت معنی‌‌دار وجود دارد. در حالی که آماره‌ی F برای مولفه‌‌های تحریف آرمانی (858/1)، موضوعات شخصیتی (174/0)، مدیریت مالی (137/0)، روابط جنسی (400/0)، فرزندپروری (327/1) و جهت‌‌گیری عقیدتی (093/0) معنی‌‌دار نبود(05/0<P).

جدول شماره‌ی 5 . نتایج مقایسه‌ی میانگین گروه‌ها در مولفه‌‌های رضایت زناشویی

با توجه به جدول شماره‌ی 5، میانگین زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت در مولفه‌‌های رضایت زناشویی(650/34)، ارتباط زناشویی (375/13)، حل تعارض (700/11)، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت (150/20)، نقش‌‌های مساوات طلبی (875/17) و خانواده و دوستان (675/17) به صورت معنی‌‌داری بیشتر از میانگین زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی است. میانگین زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی در این مولفه‌‌ها به ترتیب (550/27)، (850/9)، (475/8)، (975/16)، (050/12) و (400/13) است (01/0>P) بود. در حالی که میانگین زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت در مولفه‌‌های تحریف آرمانی (650/12)، موضوعات شخصیتی (650/8)، مدیریت مالی (375/11)، روابط جنسی (800/10)، فرزندپروری (500/13) و جهت گیری عقیدتی (700/15) نسبت به میانگین زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی تفاوت معنی داری وجود ندارد. میانگین زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی در این مولفه‌‌ها به ترتیب (125/13)، (025/9)، (750/11)، (025/11)، (825/12) و (900/15) است (05/0<P). با توجه به یافته‌‌های این بخش فرضیه دوم پژوهش در سطح نمره‌ی کل رضایت زناشویی و مولفه‌‌های رضایت زناشویی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت، نقش‌‌های مساوات طلبی و خانواده و دوستان تایید می‌‌گردد.

 بحث و نتیجه‌‌گیری

در این مطالعه به مقایسه‌ی میزان استرس و رضایت زناشویی در زنان نابارور با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی مراجعه کننده به کلینیک نازایی شهر رشت پرداخته شد. نتایج به دست آمده از این بررسی نشان داد که، بین میانگین میزان استرس دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی تفاوت معنی‌‌دار وجود دارد . با توجه به میانگین دو گروه در میزان استرس می‌‌توان گفت که زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت دارای سطوح پایین‌‌تری از استرس نسبت به زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی هستند.این یافته به طور ضمنی با نتایج پژوهش پیوندی و همکاران (1390)، ییلاق‌بیگی و همکاران (1393)، حبیب‌‌زاده (1394)، دادفر و همکاران (1394)، عباسی و همکاران (1397)، گلاردو و همکاران (2015)، ترزوقلو و همکاران (2016)،‌هایموویک همکاران (2018)، همسو است. در این راستا،‌هایموویک^[20] همکاران (2018) به طور معنی دار میزان بالاتری از پریشانی را پیش از دریافت تخمک در زنان باردار بدست آوردند.. ییلاق‌بیگی و همکاران (1393) نیز در پژوهشی با عنوان تغییر در اضطراب و عاطفه‌ی زنان در درمان ناباروری به روش IVF-ICSI  نشان دادند که متغیرهای عاطفه‌ی مثبت، عاطفه‌ی  منفی و اضطراب حالت، در زنان پیش از شروع درمان به روش IVF-ICSIتفاوت معنی داری با زمان انجام درمان ناباروری داشت.در تبیین این یافته می‌‌توان گفت با شروع درمان ناباروری، افزایش اضطراب و استرس در زنان آن هم به مدت نه چندان کوتاه (به علت طولانی بودن فرایند درمان) بایستی مورد توجه قرار گیرد و این درحالی است که اضطراب آشکار بالا ،تاثیر منفی بر موفقیت درمان دارد (حسن زاده و همکاران، 1397). پاسخ تخمدانی یکی از مهمترین پیش بینی کننده‌های باردارشدن است و ممکن است که یک ارتباط دهنده‌ی مهم در پیوستگی عوامل روانشناختی استرس و حاملگی باشد (اسمینک^[21] و همکاران، 2010). همچنین، در بحث استرس و ناباروری و تاثیر متقابل این دو بر یکدیگر می‌توان گفت از یک طرف استرس و مشکلات روانشناختی باعث کاهش کارایی جسمی و پاسخ دهی آنان به درمان‌های طبی ناباروری شده و از طرف دیگر ادامه‌ی ناباروری و شکست‌های احتمالی در مراحل درمانی منجر به افزایش استرس و مشکلات روانشناختی این افراد می‌شود (هایموویک و همکاران، 2018). از آنجایی که برخی از مطالعات نشان داده اند که مداخله روان درمانی منجر به سلامت روان، کاهش استرس و افسردگی (صیادی و همکاران، 1396؛ والیانی و همکاران، 2010) و افزایش میزان باروری (ییلاق‌بیگی و همکاران، 1393) خواهد شد، می‌توان نتیجه گیری کرد که زنان نابارور نیاز به مداخلات روانشناختی و مشاوره دارند. ارائه‌ی مشاوره مناسب و دادن اطلاعات لازم در مورد فیزیولوژی دستگاه تولید مثل، علل ناباروری، روند درمان و تاثیر جانبی داروها می‌تواند تا حد زیادی استرس زنان در درمان ناباروریرا کاهش دهد (پیوندی و همکاران، 1390). چون کاهش استرس راهی غیر تهاجمی، ارزان و پذیرفته شده از نظر اخلاقی در اصلاح ناباروری است (توماس و ترستون^[22]، 2015). بنابر این منطقی به نظر می‌‌رسد زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت دارای سطوح پایین‌‌تری از استرس نسبت به زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی باشند.همچنین نتایج این پژوهش نشان داد که بین میانگین رضایت زناشویی دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی  لقاح مصنوعی مثبت و منفی تفاوت معنی‌‌دار وجود دارد. با توجه به میانگین دو گروه در میزان رضایت زناشویی می‌‌توان گفت که زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت دارای سطوح بالاتری از رضایت زناشویی نسبت به زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی  منفی هستند. همچنین، جهت مقایسه مولفه‌‌های رضایت زناشویی در دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و منفی از آزمون تحلیل واریانس چند متغیری استفاده شد که نتایج مربوط به آن نشان داد بین دو گروه زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت و زنان نابارور دارای نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی در مولفه‌‌های رضایت زناشویی، ارتباط زناشویی، حلتعارض، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت، نقش‌‌های مساوات طلبی و خانواده و دوستان تفاوت معنی‌‌دار وجود دارد.با توجه به میانگین دو گروه در میزان مولفه‌‌های رضایت زناشویی می‌‌توان گفت که زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت دارای سطوح بالاتری از رضایت زناشویی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت، نقش‌‌های مساوات طلبی و خانواده و دوستان نسبت به زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی منفی هستند. این یافته با نتایج پژوهش ابهر زنجانی و همکاران (1393)، قزلباشیان و عارفی (1394)، عزیزی بروجنی، غضنفری و شریفی (1395)،‌هایموویک همکاران (2018)، همسو است. در این راستا، عزیزی بروجنی و همکاران (1395) در پژوهشی نشان دادند که بین زوجین بارور و نابارور در متغیر رضایت زناشویی تفاوت معناداری وجود دارد به عبارت دیگر زنان نابارور، سطوح رضایت زناشویی پایین‌‌تری نسبن به زنان بارور دارند. در تبیین این یافته می‌‌توان گفت برخی پژوهشگران معتقدند ناباروری به‌‌عنوان یک تحول بسیار پرتنش برای زوجین و زندگی خانوادگی و زناشویی آنها به شمار آمده و مشکلات مهمی را در روابط زوجین به وجود می‌آورد. با مواجه شدن زوجین با ناباروری، مشکلات متعددی شامل مشکل در ارتباط با یکدیگر و اطرافیان، کنش‌وری جنسی، تصمیم‌گیری، فرآیند بهداشت عاطفی و هیجانی و حتی تحول روانشناختی، در زوجین نابارور ایجاد می‌‌‌شوند (موکولا، 2012). بسیاری از پژوهشگران، کاهش عملکرد و سازگاری زناشویی زوجین را در نتیجه‌ی ناباروری، گزارش کرده‌اند. آنان بر افزایش اختلاف‌‌ها و منازعات زناشویی در میان زوج‌‌های نابارور تأکید کرده‌اند (یاهی، 1388). بنابراین، نازایی به عنوان یک بحران فردی قلمداد می‌شود که می‌تواند استرس و فشار روحی و روانی زیادی را بر زوجین وارد کند و به طرق گوناگون سلامت روانی آن‌ها را تهدید کند. همچنین می‌تواند باعث اختلال در کیفیت روابط زناشویی، کاهش صمیمیت و ترس از خاتمه رابطه، جدایی و طلاق و کاهش اعتماد به نفس و احساس طرد شدن از خانواده و جامعه شود که مجموعه‌ی این عوامل می‌تواند فرد را مستعد بیماری‌‌های اعصاب و روان نظیر افسردگی و اضطراب و عدم لذت از زندگی زناشویی کند (ترقی‌‌جاه و همکاران، 1395). به عبارت دیگر، به نظر می‌رسد زوج نابارور به علت وجود افسردگی و اضطراب ناشی از نازایی، تحت فشارهای روحی و روانی زیادی از طرف خود و جامعه هستند و همین امر باعث می‌شود که رابطه‌ی زناشویی در آن‌ها صرفا به قصد بچه دار شدن صورت گیرد بدون این که هیچ رضایتمندی در این رابطه از طرفین وجود داشته باشد. بنابر این منطقی به نظر می‌‌رسد که زنان با نتیجه‌ی لقاح مصنوعی مثبت دارای سطوح بالاتری از رضایت زناشویی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، فعالیت‌‌های مرتبط به اوقات فراغت، نقش‌‌های مساوات طلبی و خانواده و دوستان نسبت به زنان با نتیجه لقاح مصنوعی منفی باشند.از محدودیت‌‌های پژوهش حاضر می‌توان به :عدم امکان کنترل مدت ازدواج افراد مورد بررسی، عدم امکان کنترل وضعیت اجتماعی- اقتصادی افراد شرکت کننده در پژوهش و عدم امکان کنترل میزان تحصیلات افراد را نام برد که می‌‌تواند یافته‌‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. پیشنهاد می‌شود که با توجه به عدم امکان کنترل مدت ازدواج و عدم امکان کنترل سطح تحصیلات وعدم کنترل وضعیت اجتماعی- اقتصادی افراد مورد بررسی در صورت امکان در تحقیقات آینده مدت ازدواج و سطح تحصیلات و وضعیت اجتماعی- اقتصادی افراد کنترل گردد. همچنین پیشنهاد می‌گردد که مشاوران و روانشناسان در کنار تیم درمان ناباروری و متخصصین این امر در راستای نتایج بهتر درمان ناباروری، به درمان استرس و بهبود رضایت زناشویی زنان نابارور تحت درمان با لقاح مصنوعی اقدام کنند.

تضاد منافع

نویسندگان اعلام می‌دارند که هیچ گونه تعارض منافعی نداشته و در اجرای این پژوهش کلیه‌ی اصول اخلاقی را رعایت نموده‌اند. این مقاله از پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد که با کد  52450 ثبت شده است استخراج گردیده است.

تشکر و قدردانی

بدین وسیله نویسندگان از کلیه‌ی شرکت کنندگان در پژوهش و نیز کارکنان کلینیک درمان نازایی و ناباروری مهر رشت تشکر می‌نمایند.

منابع مورد استفاده:

ابهر زنجانی، فرناز؛ خواجه میرزا، وحیده؛ سیدی، محبوبه؛ شهابی زاده، فاطمه؛ دستجردی، رضا؛ بحرینیان، عبدالمجید. (1393). بررسی باورهای ارتباطی و دلزدگی زناشویی در زوجین بارور و نابارور. مجله اصول بهداشت روانی، 65، 87-82. https://jfmh.mums.ac.ir/article_4036.html

پیوندی، سپیده؛ مسعودزاد، عباس؛ موعودی، پریسا؛ بابایی، سیمین. (1390). رابطه اضطراب و افسردگی بیماران نازا با میزان موفقیت سیکل‌های لقاح خارج رحمی IVF. مجله علوم پزشکی مازندران، 21(84)، 97-104.

https://www.sid.ir/paper/45970/fa

ترقی جاه، صدیقه؛ بهادری خسروشاهی، جعفر؛ و خانجانی، زینب. (1395). پیش بینی رضایت زناشویی زنان با ویژگی‌های شخصیتی و دین داری. مجله مشاوره و رواندرمانی خانواده، 6(2)، 127-107.

 https://fcp.uok.ac.ir/article_44542.html

حسن‌‌زاده، منیره؛ اکبری، بهمن؛ ابوالقاسمی، عباس. (1397). اثربخشی درمان تحلیل رفتار متقابل بر راهبردهای تنظیم هیجان و عملکرد جنسی زنان نابارور. مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه، 16(5)، 381-373.

https://elmnet.ir/doc/1933687-21237

دادفر، فرشته؛ دادفر، محبوبه؛ کولیوند و پیرحسین. (1394). مقایسۀ فراوانی و شدت عوامل استرس زا در زوجهای نابارور تحت درمان تلقیح داخل رحمی، تحت درمان تلقیح درون سیتو پلاسمی اسپرم و بدون درمان. مجله پژوهشی شفای خاتم، 4(1)، 26-36.

https://shefayekhatam.ir/browse.php?a_id=921&sid=1&slc_lang=fa

زارعی پور، مرادعلی؛ صدقیانی فر، علی؛ امیر ذهنی، جلیله؛ پارس نژاد ، مریم؛عیوقی رهنما،وحید.( 1396). بررسی میزان افسردگی، اضطراب و استرس در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی ارومیه. مجله ره آورد سلامت. 3(2)، 19-30‎.

SID. https://sid.ir/paper/516159/fa

سلیمانیان، علی.(1373).بررسی تاثیر تفکرات غیرمنطقی بر اساس رویکرد شناختی بر نارضایتی زناشویی(پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد).تهران: دانشگاه تربیت معلم.

https://lib.wrc.ir/scholar/view/3/166

صیادی، معصومه؛ شاه حسینی تازیک، سعید؛ مدنی، یاسر؛ غلامعلی لواسانی، مسعود. (1396). اثربخشی زوج‌درمانی هیجان مدار بر تعهد زناشویی و فرسودگی زناشویی در زوجین نابارور. مجله آموزش و سلامت جامعه، 4(15)، 37-27.

https://www.noormags.ir/view/en/articlepage/1393498/%d8%a7%d8%ab%d8%b1%d8%a8%d8%ae%d8%b4%db%8c-%d8%b2%d9%88%d8%ac-%d8%af%d8%b1%d9%85%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%87%db%8c%d8%ac%d8%a7%d9%86-%d9%85%d8%af%d8%a7%d8%b1-%d8%a8%d8%b1-%d8%aa%d8%b9%d9%87%d8%af-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d8%b4%d9%88%db%8c%db%8c-%d9%88-%d8%af%d9%84%d8%b2%d8%af%da%af%db%8c-%d8%b2%d9%86%d8%a7%d8%b4%d9%88%db%8c%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d8%b2%d9%88%d8%ac%db%8c%d9%86-%d9%86%d8%a7%d8%a8%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%b1

عزیزی بروجنی، ابوالفضل؛ غضنفری، احمد؛ و شریفی، طیبه. (1395). مقایسه تنظیم هیجانی و رضایت زناشویی زوجین بارور و نابارور اصفهان در سال1395. دومین کنگره بین المللی توانمندسازی جامعه درحوزه مشاوره ،خانواده و تعلیم و تربیت اسلامی – .1395

 https://civilica.com/doc/679075

عباسی، معصومه؛ قارلی پور، ذبیح اله؛ راهبر، احمد؛ ارسنگ جنگ، شهرام؛ ابرازه، علی؛ کزازلو،زهر. (1397).مقایسه ویژگی‌های روانشناختی در زنان بارور و نابارور مراجعه کننده به مراکز بهداشتی و مرکز ناباروری در شهر قم. مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک، 21(6)، 47-55.

https://www.sid.ir/fA/Journal/ViewPaper.aspx?ID=479284

قزلباشیان، زهرا؛ عارفی، مختار. (1394). صمیمیت زناشویی و خرسندی زناشویی در زنان نابارور و عادی. فصلنامه تحقیقات بالینی در علوم پیراپزشکی، 4(4)، 360-367.

https://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/3006713940410.pdf

کرم زاده، آرزو؛ میرزاپور،‌هادی؛ و خیراللهی، مجید. (1392). عوامل ژنتیکی ناباروری در مردان. مجله دانشکده پزشکی اصفهان، 31(4)، 1149-1163. https://jims.mui.ac.ir/article_14121.html

یاهی، مریم. (1388). اثر بخشی مولفه‌های هوش هیجانی(خود آگاهی هیجانی و کنترل تکانه) بر رضایت زناشویی همسران جانباز ساکن منطقه 15 تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.

https://www.virascience.com/thesis/491192/

ییلاق‌بیگی، مانک؛  مظاهری،  محمد‌‌علی؛ ‌طاهر نشاط‌دوست، حمید؛ منشئی، غلامرضا؛ طالبی،هوشنگ. (1393). تغییر در اضطراب و عاطفه زنان در درمان ناباروری به روش IVF-ICSI . مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان.23(90)، 32-34.

 https://journal.gums.ac.ir/article-1-632-fa.html

Ahmadi, K., Azad-Marzabadi,E., Nabipoor Ashrafi,M.S. (2008). The Influence of Religiosity on Marital Satisfaction.  Journal of Social Sciences, 4 (2), 103-110.

https://thescipub.com/abstract/jssp.2008.103.110

Galhardo, A., Cunha, M., & Gouveia, J. P. (2015). Emotion regulation processes in couples with infertility, fertile couples and couples applying for adoption. Annual international conference 13 Berlin, Germany.

https://www.researchgate.net/publication/281903165_Emotion_regulation_processes_in_couples_with_infertility_fertile_couples_and_couples_applying_for_adoption

Haimovici, F., Anderson, J. L., Bates, G. W., Racowsky, C., Ginsburg, E. S., Simovici, D., & Fichorova, R. N. (2018). Stress, anxiety, and depression of both partners in infertile couples are associated with cytokine levels and adverse IVF outcome. American Journal of Reproductive Immunology, 79(4), 128-132. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/aji.12832

Kim, M. O., Park, J. S., & Nam, H. A. (2016). Factors Associated with Marital Satisfaction of Women Under Infertility Treatments. Journal of the Korean Society of Maternal and Child Health, 20(3), 228-238.

https://www.researchgate.net/publication/311577343_Factors_Associated_with_Marital_Satisfaction_of_Women_Under_Infertility_Treatments

Lovibond F, Lovibond SH. The structure of negative emotional states. Behavior Research Therapy 1995; 33(3): 335-43

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/000579679400075U

Olson, D.H. and Fowers, B.J., 1989. ENRICH Marital Inventory: A discriminant validity and cross‐validation assessment. Journal of marital and family therapy, 15, pp.65-79.

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1752-0606.1989.tb00777.x

Ozturk, R., Taner, A., Guneri, S. E., & Yilmaz, B. (2017). Another face of violence against women: Infertility. Pakistan journal of medical sciences, 33(4), 909. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5648963/

Smeenk, J. M., Verhaak, C. M., Eugster, A., & Braat, D. D. (2010). The Effect of Anxiety and Depression on the Outcome of in-Vitro Fertilization. Hum Reprodu, 7(16), 1420- 1433. https://academic.oup.com/humrep/article/16/7/1420/693403

Thomas, H. N., & Thurston, R. C. (2015). A biopsychosocial approach to women's sexual function and dysfunction at midlife: A narrative review.Journal of Maturitas, 87, 49-60.

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S037851221630024X

Wischmann, T. (2005). Psychosocial aspects of fertility disorders. Urolog Journal. 44(2), 185-94. https://europepmc.org/article/med/15791698

|||

[1]. نویسنده مسئول: دانشیار، گروه مشاوره، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران. 

Dr.iasadpour@khu.ac.ir

.[2] دانشجوی دکتری، گروه تربیت و مشاوره، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

[3] . ENRICH

[4]. Depression  Anxiety Stress Scales 21

[5] . Lovibond, F

[6]. Kim^, M.O

[7]. Endometriosis

[8]. Spermatogenesis

[9]. Wischmann, T

[10]. Smeenk, J. M., et. all

[11]. Haimovici, F.,et.all

[12]. Stone, EA ., Shackelford,TK

[13] .Mukolwe, AN

[14]. Hillman, JL

[15]. Kaplan,  M .,  Maddux, JE

[16]. Galhardo, A .,Cunha, M.,  & Gouveia,J.P

[17]. Ozturk, R., Taner, A.,et all

[18] .Olson, DH

[19]. Depression  Anxiety Stress Scales-21

[20]. Haimovici, F., et all

[21] .Smeenk, J. M

[22]. Thomas, H. N & Thurston, R. C