تبیین حق جنسی زوجین در بستر متون فقهی و حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق زن در اسلام، دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه جامعه شناسی دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران

3 استادیار گروه مطالعات زنان دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

حقوق جنسی از جمله حقوق مشروع زوجین می­باشد که فقه اسلامی تدابیر قابل توجهی را برای رعایت آن و حفظ حدود زوجین و تمتع حداکثری و مطلوب آنان اندیشیده است. در همین راستا و به­منظور تحکیم بنیان خانواده، شرع مقدس سرباز زدن هر یک از زوجین از این وظایف را نپذیرفته و با تشریع احکام کیفری و ضمانت اجراهای غیرکیفری و توصیه­های اخلاقی، ضمانت اجرای رعایت حقوق هر یک از زوجین را فراهم آورده است. از جمله این موارد توجهی است که فقه شیعه به­مسأله نشوز زوج کرده که البته در حقوق جمهوری اسلامی ایران منعکس نگردیده است. بدین ترتیب نه­تنها در قانون مدنی، بلکه در قانون حمایت خانواده سال 1391 نیز ضمانت اجرایی برای نشوز زوج در نظر گرفته نشده، اساساً عنوان نشوز زوج هم در قوانین مربوطه مطرح نگردیده است. بنابراین عدم توجه قانون به حق جنسی زن، از سویی سبب حداکثر انگاری حقوق جنسی مرد، و از سوی دیگر موجب نادیده یا کمینه گرفتن حقوق جنسی زن در عرف شده است. قائل نشدن حق جنسی برای زن و نیز یکسان در نظر گرفتن تمام زنان در این مورد، در موارد دیگری نظیر حق قَسم و حق مواقعه هم مشکل­آفرین خواهد بود. این مطالعه با روش تحلیل محتوای متون فقهی و حقوقی از طریق فرایندهای طبقه­بندی، شناسه­بندی و تم­سازی به تبیین این مسئله می­پردازد که نشوز اگرچه در متون فقهی برای هر دو جنس تعریف و ویژگیهای آن بیان شده است، در متون حقوقی به اشاره و تنها برای زنان به­کار رفته است؛ و با اینکه با شواهدی از مواد قانونی یا ادله فقهی می­توان به راحتی نیاز جنسی زن را اثبات کرد، ضمانت اجرایی برای برآورده شدن این نیاز که تأمین آن تنها از طریق همسر ممکن است در نظر گرفته نشده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Explanation of the Sexual Rights of the Husband and Wife in the Context of Jurisprudential and Legal Texts

نویسندگان [English]

  • marzieh sharbafchy 1
  • Soheila Sadeqi Fasaei 2
  • Hajar Azari 3
  • Ezatullah Sadat Mirkhani 3
1 PhD Candidate of Women's Rights in Islam, Tarbiat Modarres University
2 Associate Professor, Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
3 Assistant Professor, Department of Women's Studies, Faculty of Humanities, Tarbiat Modarres University
چکیده [English]

Sexual rights are among the legitimate rights of the husband and wife, and Islamic jurisprudence has devised considerable measures to fulfill their observance, their maximum and desirable enjoyment and the maintenance of the boundaries of the husband and wife. In order to strengthen the foundation of the family, the holy Shariah does not allow the husband or wife to violate any of these duties and guarantees the fulfilment of their rights by legislating criminal and non-criminal rulings and giving moral advice. Among these cases, we can refer to the attention that Shiite jurisprudence has paid to the husband’s violation of marital duties, which, of course, is not reflected in the law of the Islamic Republic of Iran. Thus, not only in the Civil Code, but also in the Family Protection Law of 2011, there is no executive guarantee of the husband’s violation of marital duties, and basically no mention has been made of the husband’s violation of marital duties in the relevant laws. Thus, the lack of attention of the law to women's sexual rights, on the one hand, has led to the maximization of men's sexual rights, and on the other hand, has led to the negligence or minimization of women's sexual rights in common culture. Failure to grant sexual rights to women, as well as considering all women equal in this regard, will be problematic in other cases, such as the right to sleeping with the husband and the right to copulation. Analyzing the content of jurisprudential and legal texts through classification, coding and thematization processes, this study explains that although, in jurisprudential texts, nushuz (violation of marital duties) has been defined for both sexes and its characteristics have been introduced, it briefly refers only to women in legal texts; and although woman's sexual needs can be easily proved based on legal material or jurisprudential evidence, there is no executive guarantee of meeting these needs which can only be satisfied by the husband.

کلیدواژه‌ها [English]

  • nushuz (violation of marital duties)
  • jurisprudential texts
  • legal texts
  • sexual right
  • principle of dignity
  • principle of justice
قرآن کریم
نهج­البلاغه
قانون مدنی
قانون مجازات اسلامی
آیین دادرسی مدنی
آیین دادرسی کیفری
ابن­قدامه­مقدسی، ابومحمد (1968 م)، المغنی لابن قدامه، 10 جلد، مصر: مکتبه القاهره.
ایمان، محمدتقی؛ نوشاد، محمودرضا (1390)، تحلیل محتوای کیفی، فصلنامه پژوهش، ش 2.
تاجیک­اسمعیلی، عزیزالله؛ گیلک­حکیم­آبادی، محلا (1395)، عملکردهای جنسی و سازگاری زناشویی در زنان متأهل مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس، فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی، دوره 10، ش 2: 1 ـ 10.
توجهی، عبدالعلی (1389)، لزوم جرم انگاری نشوز زوج، مطالعات راهبردی زنان، ش 48.
حسینی­عاملی، محمدجواد (1226 ه.ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه للفقیه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
حکمت­نیا، محمود و همکاران (1388)، فلسفه حقوق خانواده، ج اول، تهران: روابط عمومی شورای فرهنگی اجتماعی زنان.
حلی، محقق؛ نجم­الدین، جعفربن­حسن (1408 ه.ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
حیدری، مرضیه (1396)، بررسی روابط چندگانه میان رضایت از زندگی، رضایت زناشویی و رضایت جنسی با بهبود کیفیت زندگی زناشویی زنان متأهل شهرستان آباده، فصلنامه زن و جامعه، ش 32: 205 ـ 238.
خوانساری، سیداحمد (1355)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تهران: مکتبه­الصدوق.
خویی، سیدابوالقاسم (1410 ه.ق)، منهاج الصالحین، دو جلد، چ 28، قم: مدینه­العلم.
رشیدرضا، محمد (1414)، تفسیر القرآن الکریم (تفسیر المنار)، بیروت: دارالمعرفه.
سالاری، سامره (1391)، بررسی فقهی حقوق زنان شوهردار در روابط زناشویی، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه یزد، دانشکده علوم انسانی، گروه فقه و حقوق اسلامی.
سلیمی، هادی؛ محسن­زاده، فرشاد؛ نظری، علی­محمد (1393)، پیش­بینی سازگاری زناشویی براساس انسجام خانوادگی، مهارتهای تصمیم­گیری و حل مسئله و مهارتهای مقابله، فصلنامه نسیم تندرستی، دوره 3، ش 1: 57 ـ 63.
سیستانی، سیدعلی (1413 ه.ق.)، منهاج الصالحین، سه جلد، قم: مکتب آیت­الله العظمی السید الایرانی.
شبیری­زنجانی، سیدموسی (1419 ه.ق)، کتاب نکاح، قم: مؤسسه پژوهشی رای­پرداز.
صفایی، سیدحسین؛ امامی، اسدالله (1372)، حقوق خانواده، ج اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طرابلسی، این­براج­قاضی­عبدالعزیز (1406 ه.ق)، المهذب (لابن­البراج)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به­جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، ابوجعفرمحمدبن­حسن (1387 ه.ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، چ سوم، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
طوسی، ابوجعفرمحمدبن­حسن (1400 ه.ق)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، چ دوم، بیروت: دارالکتاب­العربی.
عادل­مهربان، مرضیه (1394)، مروری بر تحلیل محتوای کیفی و کاربرد آن در پژوهش، اصفهان: دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
عاملی، حر، محدبن­حسن (1409 ه.ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، سی جلد، قم: مؤسسه آل­البیت علیهم­السلام.
عاملی، محمدبن­مکی (1410 ه.ق)، اللمعه الدمشقیه، بیروت: دارالتراث ـ الدارالاسلامیه.
عاملی، زین­الدین­بن­علی (1413 ه.ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم: مؤسسه معارف الاسلامیه.
علوی­قزوینی، سیدعلی؛ قشلاقی، سهیل (1395)، اثر نشوز زوج، در طلاق به­درخواست زوجه از دیدگاه فقه و حقوق، دو فصلنامه علمی ترویجی ندای صادق، ش 65.
فاضل­لنکرانی­موحد، محمد (1421 ه.ق)، تفصیل الشریعه­ـ­نکاح، قم: مرکز فقه ائمه اطهار(ع).
فروتن، سیدکاظم؛ اخوان­تقوی، محمدحسین (1390)، بررسی نقش سلامت جنسی در خانواده ایرانی، فصلنامه قضاوت، ش 71.
قمی، صدوق؛ محمدبن­علی­بن­بابویه (1413 ه.ق)، من لا یحضره الفقیه، ج چهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
قمی، میرزاابوالقاسم (1371)، جامع الشتات، ج چهارم، تهران: کیهان.
لطفی، اسدالله (1388)، حقوق خانواده، تهران: خرسند.
مرادی، ام­البنین؛ احدی، سیف­الله (1394)، اختیار قاضی برای طلاق در صورت نشوز زوج و مشروط نبودن آن به عسر و حرج زوجه، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، ش 62.
مرقاتی­خویی، عفت­السادات؛ مرقاتی­خویی، سیدطه (1389)، تأثیر اختلال واژینیسموس در فسخ نکاح، فصلنامه فقه پزشکی، ش 2.
مروارید، علی­اصغر (1410 ه.ق)، سلسله الینابیع الفقهیه، ج 19، بیروت: دارالتراث.
مکارم­شیرازی، ناصر (1432 ه.ق)، انوار الفقاهه فی احکام العتره الطاهره (کتاب النکاح)، قم: دارالنشر امام علی‌بن ابیطالب(ع).
موحد، مجید؛ عزیزی، طاهره (1390)، مطالعه رابطه رضایتمندی جنسی زنان و تعارضات میان همسران، زن در توسعه و سیاست، دروه 9، ش 2.
موسوی­خمینی، سیدروح­الله (1385)، ترجمه تحریرالوسیله، دو جلد، ترجمه مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی­خمینی، سیدروح­الله (1425 ه.ق)، تحریر الوسیله، علی اسلامی، چ 21، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مؤمن، رقیه­السادات (1392)، جایگاه و محدوده حقوق جنسی زوجین «در فقه امامیه و حقوق ایران»، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
مهدوی، سیدصادق؛ نسیمی، مریم (1388)، بررسی جامعه­شناختی رضایت زنان از مناسبات زناشویی، پژوهشنامه علوم اجتماعی، س دوم، ش 3.
میرخانی، عزت­السادات (1378). تأکید بر اخلاق، تلطیف حقوق، دو ضرورت ناگسستنی، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، ش 4.
نجفی، محمدحسن (1404 ه.ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نوبهار، رحیم؛ حسینی، ام­البنین (1394)، قاعده لزوم معاشرت به­معروف در روابط زن­وشوهر، خانواده پژوهی، ش 41.
نوبهار، رحیم؛ حسینی، ام­البنین (1397)، حدود روابط جنسی زن­و­شوهر در چارچوب قاعده معاشرت به­معروف، فصلنامه خانواده پژوهی، ش 53.
هدایت­نیا، فرج­الله (1395)، نگاهی نو به تفسیر نشوز زوجه در قرآن، قرآن، فصلنامه فقه و حقوق اسلامی، ش 4.
هدایت­نیا، فرج­الله؛ سید­علیزاده­گنجی، سیدجواد (1392)، نشوز زوج در فقه و حقوق خانواده جمهوری اسلامی ایران، حقوق اسلامی، ش 37.
دوره 15، شماره 50
فصلنامه بهار 1399
اردیبهشت 1399
صفحه 67-92
  • تاریخ دریافت: 11 اردیبهشت 1398
  • تاریخ بازنگری: 25 آذر 1398
  • تاریخ پذیرش: 18 دی 1398
  • تاریخ انتشار: 01 اردیبهشت 1399