تدوین مدل تاب‌آوری خانواده براساس دیدگاه متخصصان خانواده، زوجین و پژوهش‌ها (پژوهش کیفی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روانشناسی عمومی، دانشگاه لرستان

2 نویسنده مسئول: استادیار،گروه روانشناسی، دانشگاه لرستان

3 استادیار، گروه روانشناسی، دانشگاه لرستان

چکیده

این پژوهش با هدف تدوین مدلی از تاب­آوری خانواده مطابق با فرهنگ ایرانی انجام شده است. این پژوهش به‌شیوه کیفی و با استفاده از رویکرد زمینه­ای انجام شده است. این پژوهش دارای دو جامعه آماری است؛ جامعه آماری در بخش مصاحبه با متخصصان خانواده شامل کلیه متخصصان خانواده کشور ایران که دارای مدرک دکتری تخصصی در یکی از گرایش­های رشته‌های مشاوره و یا روان‌شناسی در سال تحصیلی 95-1394 بود که حداقل 5  سال تجربه کار درمانی با زوجین و خانواده­ها را داشتند که برای انتخاب نمونه از شیوه نمونه­گیری همگون استفاده شد. جامعه آماری در بخش مصاحبه با زوجین شامل کلیه دبیران متأهل آموزش‌وپرورش استان فارس در سال تحصیلی 95-1394 بود که برای انتخاب نمونه از روش تصادفی خوشه­ای چندمرحله‌ای و از روی فهرست دبیران حاضر به همکاری، انتخاب شدند و نمونه­گیری تاحداشباع مقوله ادامه یافت. درنهایت 15 متخصص خانواده با روش نمونه­گیری هدف‌مند بررسی شدند. همپنین 24 زوج با استفاده از نمونه­گیری تصادفی خوشه­ای چند‌مرحله­ای انتخاب شدند و داده­ها با استفاده از مصاحبه­های نیمه‌ساختاریافته و تعاملی تا رسیدن به اشباع اطلاعات گردآوری شده است. برای بررسی محتوای مصاحبه‌های صورت‌گرفته، مفهوم‌سازی و استخراج مقوله‌ها از شیوه نظام‌مند استفاده شد. طرح تحقیق نظام‌مند نظریه­ برخاسته از داده­ها بر استفاده از مراحل تحلیل داده­ها ازطریق کدگذاری باز، کدگذاری محوری  و کدگذاری گزینشی تأکید دارد. برای تجزیه‌وتحلیل داده­ها از نرم­افزار MAXQDA10استفاده شد. در تجزیه‌وتحلیل متن مصاحبه با متخصصان خانواده در کدگذاری باز 170 مقوله و در کدگذاری محوری براساس شباهت موضوعی 21 مقوله، در تجزیه و تحلیل متن مصاحبه با زوجین در کدگذاری باز  155 مقوله و در کدگذاری محوری براساس شباهت موضوعی 20 مقوله و از تجزیه‌وتحلیل کیفی پژوهش­ها پیرامون تاب­آوری خانواده 97 مقوله به‌دست آمد که درکدگذاری محوری براساس شباهت موضوعی در 16 دسته موضوعی قرار گرفتند. سپس با استفاده از مثلث­سازی براساس مقوله­های مستخرج از مصاحبه با زوجین، متخصصین خانواده و پژوهش­ها مدل تاب­آوری خانواده در 16 بعد تدوین شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Developing a model of family resilience extracted from triangulation categories according to family specialists, coupels and researches

نویسندگان [English]

  • hajar karimi nejad 1
  • masoud sadeghi 2
  • simin gholamrezaee 3
1 PhD student of General Psychology, Lorestan University
2 Assistant Professor of Lorestan University, Department of Psychology, Corresponding Author
3 Assistant Professor of Lorestan University, Department of Psychology,
چکیده [English]

This study aimed developing a model of family resilience is done in accordance with Iranian culture.This qualitative study was conducted using the underlying approach. The interviewed selected family specialists and coupels and then based on their opinions, criteria and characteristics of family resilience were identified. 15 family specialists were investigated targeted sampling and related categories. As well as, 24 married teacher selected by multi stage cluster sampling. And data by using from semi structured interviews and interactive the collected to saturate informations. MAXQDA10 software was used to analyze the data. In the analyzing transcripts of interviews with family specialists, in open coading 170 were obtained and 21 categories respectively from axial coding based on topic similarity. Likewise, through analysis of transcripts of interviews with coupels, in open coading 155 were obtained and 20 categories from axial coding respectively. In analysis of text researches related to family resilience, in open coading 92 were obtained and 16 categories from axial coding based on topic similarity. Fainally, a model of family resilience was constructed including 16 dimentions by means of triangulation in compliant with categories extracted from interviews with family specialists, coupels and the available previous research results.

پورنواب، فرحناز (1389)، اثربخشی آموزش مبتنی‌بر عوامل تاب‌آوری و رضایت از زندگی گروهی از زنان دارای مشکلات زناشویی در شهر شیراز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روا‌ن‌شناسی عمومی، دانشگاه آزاد مرودشت.
حسام‌پور، مریم (1388)، نقش واسطه‌ای سبک‌های هویت در میان روابط اجتماعی و تاب‌آوری در دانشجویان دانشگاه شیراز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی تربیتی دانشگاه شیراز.
حسینی المدنی، علی (1395)، تاب­آوری (فردی، خانوادگی و اجتماعی)، تهران: نشر دانژه.
حسینی قمی، طاهره؛ ابراهیمی قوام، صغری  و علومی، زهره (1389)، اثربخشی آموزش تاب­آوری بر سطح کیفیت زندگی مادران دارای فرزند 10-13 ساله مبتلا به سرطان در بیمارستان امام خمینی (ره) تهران، فصلنامه مطالعات روان‌شناسی بالینی 1(1): 100-76.
خداجوادی، رحم؛ آقابخشی، حبیب؛ رفیعی، حسن؛ عسگری، علی؛ بیان معمار، احمد و عبدی زرین، سهراب (1390)، رابطه کارکرد خانواده و تاب‌آوری در برابر مصرف مواد در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی مدارس پرخطر، مجله رفاه اجتماعی، 41(11): 444-421.
دست‌غیب، فیروزه (1389)، بررسی ارتباط بین عملکرد خانواده با ویژگی‌های شخصیتی و خودکارآمدی دانش‌آموزان دبیرستان‌های شیراز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی، دانشگاه آزاد مرودشت.
ذبیحی، رزیتا؛ نیوشا، بهشته  و منصوری، محبوبه (1391)، رابطه تاب‌آوری و جو روانی- اجتماعی کلاس با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شهر تهران، فصلنامه اندیشه‌های تازه در علوم تربیتی،  7 (3): 83-71.
رنجبر، مهدی (1392)، نقش میانجی‌گری جهت‌گیری هدف در رابطه بین انسجام و انعطاف‌پذیری خانواده و تاب‌آوری تحصیلی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه آزاد.
روزیان، علی (1390)، رابطه بین همدلی هیجانی متعادل با عملکرد خانواده معلمان مقطع متوسطه شهر یاسوج، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی، دانشگاه آزاد مرودشت.
زارع میرک‌آباد، اعظم (1391)، بررسی میزان برخورداری والدین از مهارت‌های زندگی و ارتباط آن با عملکرد خانواده و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شهر تهران در سال 91-90، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه الزهرا.
سعدآبادی، عصمت (1389)، بررسی پیش‌بینی تاب‌آوری فرزندان براساس الگوهای ارتباطی خانواده در دانش‌آموزان دوره دبیرستان شهر شیراز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی، دانشگاه آزاد مرودشت.
صادقی، مسعود (1392)، تدوین مدل خانواده سالم و بررسی تأثیر آموزش مبتنی‌بر این مدل  بر سلامت خانواده، عملکرد خانواده و کیفیت رابطه زناشویی، پایان‌نامه دکتری مشاوره خانواده، دانشگاه اصفهان.
صادقی، مسعود؛ فاتحی‌زاده، مریم؛ احمدی، احمد؛ بهرامی، فاطمه  و اعتمادی، عذرا (1393)، تدوین مدل تاب‌آوری خانواده سالم به روش پژوهش آمیخته اکتشافی، مجله روان‌شناسی خانواده، 1(1): 40-29.
صیدی سارویی، محمد (1391)، رابطه هوش معنوی با کیفیت زندگی کاری و تاب‌آوری میان کارکنان دانشگاه شیراز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، دانشگاه آزاد مرودشت.
ظریفی، مجتبی (1391)، هنجاریابی پرسشنامه تاب‌آوری در میان دانش‌آموزان و دانشجویان ورزشکار و غیرورزشکار شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه علامه طباطبایی.
عبادت‌پور، بهناز؛ نوابی‌نژاد، شکوه؛ شفیع‌آبادی، عبدالله و فلسفی‌نژاد، محمدرضا (1392)، نقش واسطه‌ای کارکردهای خانواده برای تاب‌آوری فردی و باورهای معنوی و دلزدگی زناشویی، مجله روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 3(13): 45-29.
قاسم، مرضیه و چاری، مسعود (1391)، تاب‌آوری روان‌شناختی و انگیزش درونی- بیرونی: نقش واسطه‌ای خودکارآمدی، فصلنامه روان‌شناسی تحولی، 9(33): 75-61.
قره‌داغی قهرمانلو، آسیه (1391)، بررسی رابطه کیفیت زندگی و سبک‌های فرزندپروری والدین با سطح تاب‌آوری و عملکرد تحصیلی فرزندان آنان در منطقه 8 تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه الزهرا.
کشتکاران، طاهره (1388)، رابطه الگوهای ارتباطی خانواده با تاب‌آوری در دانشجویان دانشگاه شیراز، مجله دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، 11(39): 50-23.
کیهانی، مهناز؛ تقوایی، داود؛ رجبی، ابوالفضل  و امیرپور، برزو (1393)، همسانی درونی و تحلیل عاملی تأییدی مقیاس تاب‌آوری کانر- دیودسون در دانشجویان دختر پرستاری، مجله ایرانی آموزش در علوم زشکی، 14(10): 859-851.
محسنی، رجا (1392)، اثربخشی آموزش تاب‌آوری بر کاهش علائم اضطراب و افسردگی نوجوانان مبتلا به بیماری قلبی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، دانشگاه رازی.
والش، فروما (2006)، تقویت تاب‌آوری خانواده، ترجمه محسن دهقانی، محبوبه خواجه رسولی، سمیه محمدی و مریم عباسی (1395)، تهران: دانژه.
 
 
-     Brown, O; Howcroft, G; Muthen, T.(2010). Resilience in families living with child diagnosed with hyperactivity/attention deficit disorder. South African journal of psychology. 40, 338-350
-     Brown, O; Robinson, J. (2012). Resilience in remarried families. South African journal of psychology.42, 114-126
-     Black, K; Lobo, M. (2008). A conceptual review of family resilience factors. Journal of Family Nursing, 14, 33-55
-     Card, N; & Barnet, M.(2015). Methodological considerations in studying individual and family resilience. Family relations, 64, 120-133
-     Card, N. A., & Toomey, R. B. (2012). Applying the social relations model to developmental research. In B. Laursen, T. D. Little, & N. A. Card (Eds.), Handbook of developmental research methods.(pp. 557 – 577). New York, NY: Guilford.
-     Chrisman, J; Chua, J; & Steier, H. (2011). Esilience of family firms: an introduction. Ethos, 41, 411-439
-     Distelberg, B; & Taylor, Sh. (2015). The roles of social support and family resilience in accessing healthcare and employment resources among families living in traditional public housing communities. child & family social work,20, 494-506
-     Hawley, R. (2000). Clinical implications of family resilience. American journal of family therapy, 28(2), 101-116
-     Henry, C; Morris, A; Harrist, A.(2015). Family resilience: moving into the third wave. Family relations,64(1) , 22-43
-     Hooper, M. (2008). Defining and understanding parentification: Implications for all counselors. the ala-bama counseling association journal, 34, 34-43.
-     Holroyd, E.(2005). Concept development of family resilience: a study of Korean families with a chronically ill child. journal of clinical nursing.13, 636-645
-     Gavidia-Payne,  S; Denny, B; Davis, K;  Francis, A; &  Jackson, M. (2015). Parental resilience: A neglected construct in resilience research. Clinical psychologist, 19, 111-121
-     Kassis, W; Artz, S; Scombor, C; Scombor, E; &Moldenhaur,S.(2013). Finding the way out: A non-dichotomous understanding of violence and depression resilience of adolescents who are exposed to family violence. Child abuse & neglect, 37,181-199
-     Masten, S., &Monn, R. (2015). Resilience in children and families: A call for integrated science,practice, and professional training. Family relations,64(1), 5 – 21.
-     Manyena, S.(2006). The concept of resilience revisited disasters, jornal of clinical psychology, 62, 434-450
-     Marsh, T.(2003). Family resilience surviving and thriving. Office of mental health and substance abuse services
-     Metze, R; Kwekkeboom, R; & Abma . (2015). The potential of family group conferencing for the resilience and relational autonomy of older adults. Journal of Aging Studies, 34, 68-81
-     Marriott, C; Giachritsis, C; & Harrop, C. (2013). Factors Promoting Resilience Following Childhood Sexual Abuse: A Structured, Narrative Review of the Literature. Child abuse review. 23, 17-34
-     Ogelman, H; &Erol, A.(2015). Examination of the predicting effect of the resiliency levels of parents on the resiliency levels of preschool children. Procedia social and behavioral sciences, 186, 461-466
-     Sixbey, M,T.(2005).Development of the family resilience assessment scale to identify family resilience constructs.Adissertation presented to the graduate school of the university of Florida in partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of philosoghy, university of Florida.
-     Simon, J.B., Murphy, J.J., & Smith, S.M. (2005). Understanding and fostering family resilience. The Family journal: counseling and therapy for couples and families, 13,427-436
-     Tschann, M;  Kaiser, P; Chesney, M; Alkon, A; &Boyce,W.(1996). Resilience and vulnerability among preschool children: family functioning, temperament, and behavior problems. Journal of the american academy of child & adolescent psychiatry, 35, 184-192
-     Walsh, F. (2002). A family resilience framework: Innovative practice applications. Family relations, 51, 130-137.
-     Walsh, F. (2007). Traumatic loss and major disasters: Strengthening family and community resilience. Family process, 46, 207 – 227.
-     Walsh, F. (2011). Family resilience: A collaborative approach in response to stressful life challenges. In S. Southwick, D. Charney, B. Litz,&M. Freedman (Eds.), Resilience and mental health: Challengesacross the life span. (pp. 149 – 161). New York, NY: Cambridge University Press.
-     Wen, Y; & Hanley, J.(2015). Rural-to-urban migration, family resilience, and policy framework for social support in China. Asian social work and policy review,9, 18-28.