Identifying factors affecting the implementation of general family policies in Iran

شناسایی عوامل مؤثر بر اجرای سیاست‌های خانواده در ایران

هادی خان‌محمدی ^[1]   | حسین اصلی‌پور  ^[2]  | معصومه یغمائیان ^[3]  | محبوبه عسکری باقرآبادی^[4]

چکیده

استحکام خانواده از مهم‌ترین عوامل استحکام جامعه است.از این‌رو محققان و سیاستگذاران اجتماعی همواره به خانواده به عنوان یکی از مهم‌‌ترین محورهای سیاستی ملی توجه ویژه‌‌ای داشته‌‌اند. هدف اصلی پژوهش، شناسایی عوامل مؤثر بر اجرای سیاست‌‌های کلی خانواده در ایران بود. پژوهش حاضر یک مطالعه کیفی است که با روش تحلیل مضمون انجام شده  است. جامعه پژوهش شامل اساتید دانشگاهی، خط‌‌مشی پژوهان و سیاستگذارن آگاه در حوزه مورد بررسی است که از میان آنها از تعداد 15 نفر  با استفاده از(روش نمونه‌‌گیری هدفمند) انتخاب گردید و ابزار پژوهش؛ مصاحبه نیمه ساختار یافته است. داده‌های این پژوهش با استفاده از روش تحلیل مضمون مورد تحلیل قرار گرفت که در نهایت 202 کد پایه احصا شده  و در قالب 9مضمون فراگیر و24 مضمون سازمان‌‌دهنده دسته‌‌بندی شدند. مضمون‌‌های استخراج شده شامل: ابزارخطمشی(مطلوبیت و تناسب)؛ عوامل قانونی(تعارض در سیاست‌‌ها)؛ عوامل ساختاری(کنترل مستمر، شفافیت نقش‌‌ها، تمهید سازوکار اجرایی کارآمد)؛ عوامل اقتصادی( تأمین مالی، شرایط اقتصادی جامعه)؛ عوامل فرهنگی(تبلیغات و رسانه‌‌ها، آموزش و فرهنگ‌‌سازی) ؛عوامل فنی و محتوایی(میزان شفافیت خط‌مشی، هدفمندی و برنامه‌ریزی در خط‌مشی‌گذاری، کارآمدی و اثرگذاری سیاست‌ها، امکان‌پذیری و قابلیت اجرا، میزان فراگیری خط‌مشی)؛ مربوط به جامعه هدف(پذیرش و همگامی، انگیزش و تمایل مخاطبان)؛ مربوط به تدوین‌‌کنندگان خط‌‌مشی(مخاطب‌شناسی، مسأله‌ شناسی، طرز تفکر ، هماهنگی و مشورت‌پذیری، سطح علمی، ابداع نوآوری در خط‌‌مشی‌‌گذاری) و مجریان خط‌‌مشی(تعهد، توان و تمایل) است می‌‌باشند. در نتیجه سیاستگذاران و همچنین مجریان خط‌‌مشی‌‌های خانواده می‌‌توانند با در نظر داشتن هریک از این عوامل اثرگذار در بهبود اجرای این سیاست‌‌ها نقش بسزایی داشته باشند.

کلیدواژه‌ها: خانواده، خط‌‌مشی عمومی، خط‌‌مشی‌‌گذاری خانواده، پیاده‌‌سازی خط‌‌مشی، تحلیل مضمون.

مقدمه

خانواده عامل همبستگی و شرط تعادل اجتماعی و رکن اصلی جامعه است که در هر عصر و نسلی عملکرد دارد و معمولاً این عملکرد در الگوهای تعاملاتی اعضایش تجلی می‌‌یابد(طهماسبی نادری و همکاران، 1401).تلاش برای استحکام بخشی به خانواده و سلامت آن، زمینه‌ی سلامت و سعادت و رشد عمومی جامعه را فراهم می‌گرداند. چگونگی و کیفیت روابط مابین اعضای خانواده، تأثیر بسزایی در شکل‌گیری دیدگاه‌ها و نگرش‌های اجتماعی تک‌تک اعضای خانواده دارد. واضح است که بنیان روابط درون خانواده و اعضای آن بر محور رابطه‌‌ی زوجین مستحکم شده است (خسروی، 1398). این بنیان مقدس نیز ممکن است دچار ‌صدماتی شود که سلامت آن را به خطر بیاندازد که اساس اصلی این صدمات، آسیب دیدن سلامت روابط مابین اعضای خانواده با یکدیگر می‌باشد (نوری، 1398). شرایط حاکم در خانواده‌ها در کشور در حالت نامساعدی قرار دارد. برای مثال نگاهی سطحی به شاخص نسبت ازدواج به طلاق در جمهوری اسلامی به خوبی آشکارکننده‌ی این مطلب است؛ میزان این شاخص در سال ۱۳۸۳ هجری شمسی، از سوی سازمان ثبت احوال کشور، 8/9 بیان شده است. این در صورتی است که همین شاخص طی ۱۱ سال، در ۹ ماهه نخست سال ۱۳۹۴ هجری شمسی، با روند کاهشی 44 درصدی به میزان 3/4  درصدی رسیده است (تقوی پور و صلواتیان، 1394). شاخص مذکور در سال 1398 هجری شمسی ،روند کاهشی تا عدد 03/3 داشته است (درگاه ملی آمار). هم‌چنین روند تحوّلات باروری در ایران بر اساس پیش‌بینی‌ها نشان‌دهنده‌ی تغییرات و نوسانات بالایی است. شاخص مرسوم برای بررسی روند تغییرات باروری در پیشینه جمعیت شناسی میزان باروری کل است که بیان‌کننده‌ی متوسط تعداد فرزندان به دنیا آمده برای یک زن در طول  یک دوره باروری او می‌باشد (میری و ابن الدین حمیدی، 1396).  مطابق با برآوردهای موجود، میزان باروری کل در ایران اسلامی در طول سی سال گذشته به میزان باورنکردنی 70 درصد کاهش داشته است (همان منبع). این داده‌های آماری نشان می‌دهند که ما در بحث خط‌مشی‌‌های بنیادین خانواده تلاش مؤثر را به خرج نداده‌ایم. این داده‌های آماری نشان می‌دهند که در بحث خط‌مشی‌‌های بنیادین خانواده تلاش مؤثر را نداشته‌‌ایم. نتایج مربوط به خط‌مشی‌های یک خانواده در مطالعات‌ مرتبط به کشورهای غربی از دهه 1980 میلادی شروع شده و روز به روز بر حجم و اطلاعات آن‌ها افزوده شده و به‌روزرسانی می‌گردد (خان‌محمدی و اصلی‌پور، 1396). به طور مثال در مدل ارائه‌شده توسط ادواردز[5] در سال ۱۹۸۵ میلادی، ساختارهای سازمانی و ارتباطات بر منابع مورد نیاز اجرایی شدن، موثر بوده و این مجموعه از عوامل متعدد به همراه گرایش‌ها، علایق و سلایق مجریان طرح، منجر به اجرا می‌شود؛ در صورتی که گرایش‌های مجریان، هم‌سو و هم‌جهت با موضوع خط‌مشی بوده و اگر شرایط و نیازهای آن فراهم گردد، می‌توان انتظار تحقق و کارآمدی اجرا را داشت. با توجه شرایط موجود، نمی‌توان انکار نمود که خانواده در کشور یک بنیان آسیب دیده است. موانع و عوامل متعددی در سالیان اخیر موجب اجرایی نشدن سیاست‌های کلی نظام در حوزه خانواده شده‌است. برای مثال دولت با اختیارات فراوان و خاصه‌ی خود عامل تغییراتی در کارکردهای بنیان‌های مختلف اجتماعی ازجمله بنیان خانواده می‌گردد. دولت، به معنای بازوی اجرایی حکومت، به مثابه‌ی مهم‌ترین منبع خط‌مشی‌‌گذاری است که به دلیل برخورداری از قدرت‌های سیاسی، قانونی و هم‌چنین دراختیارداشتن منابع مالی و نیروهای اجرایی، نقشی باارزش و مؤثر در پاسخ‌دهی به صدمات و بحران‌های ناظر بر نهادهای اجتماعی ازجمله نهاد بنیادین خانواده دارا می‌باشد؛ هم‌چنین که عملکرد نادرست واشتباه دولت نیز به همان اندازه در گسترش و توسعه‌ی صدمات اجتماعی و تبدیل آن‌ها به بحران‌هایی فزاینده، مؤثر خواهد بود (مهاجری و جاوید، 1398). در اهمیت خانواده و تحکیم آن می‌‌توان به سیاست‌های کلی که توسط مقام معظم رهبری مدظله‌العالی بیان شده است و حاکی از اصالت و اهمیت خانواده کلیه‌ی سیاست‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، امنیتی و غیره می‌‌باشد، اشاره کرد (خان‌‌محمدی و اصلی پور، 1396 ). از طرفی در قسمتی از  قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تصویب شده در سال 1358 و اصلاح شده در سال 1368هجری شمسی نیز به طور یکسان و به مساوات به اهمیت جایگاه نهاد خانواده، نقش ویژه و پایه‌ای زنان و استیفای حقوق آنان تأکید شده است. هم‌چنین در اصل دهم قانون اساسی نیز بیان شده‌است که : «خانواده یکی از ارکان  مهم و حیاتی یک جامعه اسلامی است، بنابراین اکثراً قوانین و برنامه های مرتبط با آن می‌‌بایستی در مسیر آسان‌‌سازی تشکیل خانواده و حفظ تقدس آن مبتنی براخلاق مداری اسلامی باشد.» علاوه بر این، اصل 21 قانون اساسی وظایف مهم دولت را درباره تبیین حقوق زنان و خانواده مورد تأکید قرار داده است. در چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، بیان شده است که در مسیر دستیابی به هدف ها و مبادی قانون اساسی، نهاد پایدار خانواده باید به دور از فقر، فساد، تبعیض و بهره‌مند از محیط زیستی مورد قبول باشد. یکی از مهم‌‌ترین مسائل عمومی برآمده از حوزه‌های تخصصی جامعه، مسائل مربوط به خانواده است که در دسته خط‌مشی‌ها یا سیاست‌های خانواده قرار می‌گیرند لیکن با این همه و علی‌رغم گذشت چند دهه از سیاست‌گذاری خانواده به عنوان بخشی از سیاست‌گذاری اجتماعی و عمومی در ایران، تبیین مفهومی سیاست خانواده همچنان با دشواری‌هایی روبرو است؛ به نحوی که پس از گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی و تصویب برنامه‌ها و سیاست‌های مرتبط با خانواده، این نهاد در ایران همچنان دچار آسیب‌هایی است و از وضعیت مطلوب، فاصله دارد. لذا مسئله آن است که مجموعه سیاست‌هایی که در حوزه خانواده در ایران به تصویب رسیده است، نتوانسته به طور بایسته و شایسته به نیازها، ظرفیت‌ها و همچنین احیای حقوق خانواده توجه داشته باشد و در مسیر حمایت از خانواده و تحکیم آن گام بردارد.  اهمیت و نقشی که خانواده در فرهنگ ایرانی دارد، سبب شده که این نهاد مقدس در نظام اسلامی به صورت ویژه مورد توجه دولت و سیاست‌گذاران کشور قرار گیرد و برای حمایت از نهاد خانواده بسیاری از قوانین، سیاست‌ها و برنامه‌ها تدوین شوند؛ لیکن آسیب‌ها و نواقصی وجود دارند که اجرای خط‌مشی‌های حوزه خانواده را با چالش‌هایی مواجه نموده است (قانعی راد و عزلتی مقدم، 1389: 162) با توجه به مطالب ذکر شده و اهمیت خانواده، شناسایی عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های مذکور، ضرورت مضاعف یافته است. در این پژوهش، محقق با توجه به ضرورت پرداختن به خط‌مشی «سیاست‌های کلّی نظام در حوزه‌ی خانواده» ، آن را مورد بررسی قرار می‌دهدتا ابعاد مختلف مسئله مدنظر را شفاف‌تر نماید. لذا با تکیه بر سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی و ایرانی و برنامه‌های توسعه در حوزه‌‌ی خانواده قصد دارد که در اجرای هر چه بهتر آن گامی مؤثر را بردارد.  بنابراین سوال اصلی پژوهش حاضر به این ترتیب مطرح می‌گرددکه چه عواملی بر اجرای خط مشی‌‌‌‌های خانواده در ایران مؤثر است؟

خط‌‌مشی‌‌گذاری عمومی سلسله‌‌ای از اقدامات دولت د پاسخ به مسائل اجتماعی است(عرب‌‌حسنخانی و همکاران، 1401).در یک دسته‌بندی کلی خط‌مشی عمومی  شامل سه مرحله تدوین، اجرا و ارزیابی است و مرحله اجرا یکی از مهم‌‌ترین و پرچالش‌ترین مراحل خط‌مشی‌گذاری به‌شمار می‌رود(گل‌‌وردی و همکاران، 1400)؛ زیرا در در این مرحله بازیگران، سازمان ها، رویه‌‌ها و تکنیک‌‌ها با یکدیگر کار می‌‌کنند تا سیاست ها را برای دستیابی به اهداف سیاست یا برنامه، اجرایی کنند(هانسون^[6]، 2020). اجرای خط‌‌مشی، به آنچه بین قصد مشخص سازمان جهت انجام یا عدم انجام کاری است تعبیر می‌‌شود(فردریکسون و همکاران^[7]، 2019). لذا اندیشمندان و صاحب‌نظران حوزه خط‌مشی‌گذاری، از بین مراحل مختلف فرایند خط‌مشی‌گذاری، به مرحله اجرا تأکید و توجهی ویژه دارند(سابرتو^[8]، 2011).

 پس از پیروزی انقلاب اسلامی، خانواده به عنوان یکی از ارکان اصلی و ضروری در قانون اساسی جمهوری اسلامی مورد تأکید قرار گرفت(زارع و همکاران، 1401). از ترکیب دو مفهوم خانواده و خط‌‌مشی‌‌گذاری عمومی، مفهوم خط‌‌مشی‌‌گذاری خانواده ایجاد می‌گردد که امروز یکی از مباحث جدی محافل علمی دنیا است؛ چرا که هم در عنوان و هم در محتوای خود موضوعی چالش‌برانگیز میان پژوهشگران (به‌ویژه پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی) است. خط‌‌مشی‌‌گذاری خانواده را می‌‌توان شاخه‌‌ای از سیاستگذاری اجتماعی تلقی کرد که به تعبیری«هر آنچه دولت‌‌ها انجام می‌‌دهند و خانواده را تحت تأثیر قرار می‌‌دهد»، تعریف شده است(محسنی ویایه و همکاران، 1399). به تعبیری دیگر سیاست‌گذاری خانواده اشاره به سیاست‌های مجزا اما مرتبطی است که مشکلات و معضلاتی را که خانواده در جامعه تجربه می کند، مدنظر قرار می‌‌دهد که می‌‌تواند به شیوه‌‌های مستقیم و غیرمستقیم، تلویحی و تصریحی و یا آشکار و پنهان نسبت به موضوع سیاست گذاری یعنی خانواده ارائه شود (باقری و همکاران، 1395).

نجفی رستاقی و همکاران(1400) در مقاله‌‌ای با عنوان"آینده‌نگری و تبیین روندها، شواهد و ملاحظات ملی در خط‌مشی‌گذاری نهاد خانواده در ایران" دریافتند که  کشور نیازمند آسیب‌شناسی کلان روندهای متأثر از گفتمان مدرنیته در عرصه خانواده بوده و ضرورت دارد که در جهت حرکت به سمت ارزش‌ها و باورهای مبتنی بر گفتمان اسلامی ایرانی خانواده در جهت تشکیل، تحکیم و تعالی برای این نهاد الهی گام‌های مؤثری برداشته شود.نتایج تحقیقات محسنی ویایه و همکاران(1399) با عنوان "بررسی مختصات سیاست خانواده در ایران بر اساس تحلیل مضمون اسناد بالادستی" نشان می‌دهد که مضامین اصلی سیاست خانواده در ایران عبارتند از: تأکید بر ازدواج و لزوم تشکیل خانواده، نابرابری نقش‌های جنسیتی و تقسیم کار جنسی در خانواده، تأکید بر کارکرد فرزندآوری و تربیت فرزندان به عنوان مهم‌ترین کارکرد خانواده و بازتولید شبکه خویشاوندی و حفظ پایداری خانواده با تاکید بر جنسیت‌زدایی از فضای عمومی و رعایت حجاب و عفاف زنان. باقری و همکاران (1399) نیز به"بررسی انتقادی سیاست خانواده در ایران و الزامات راهبردی سیاست‌ گذاری ‌‌‌‌‌خانواده‌محوری" پرداختند.یافته‌‌‌ها حاکی از آن بود که در عرصه ‌‌‌‌‌سیاست‌گذاری خانواده، نوعی آشفتگی نهادی و سازمانی وجود داشته و دوگانه «نهاد خانواده» و «نهاد بازار»، مطرح است. سیاست‌ها و قوانین مرتبط با خانواده تاکنون نتوانسته به‌صورت نظام‌وار و با عنایت به اصل ‌‌‌‌‌خانواده‌محوری تمام ساحت‌‌‌های مورد نیاز را پوشش دهد؛ بلکه عمدتاً گفتمان توسعه و با رویکرد اقتصادمحور دیده شد و ‌‌‌‌‌خانواده‌محوری موضوعیت نداشته است؛ اگر هم در جایی حمایت‌‌هایی وجود داشته، حمایت از یکی از اعضای خانواده است، نه از نهاد خانواده. عامری و خسروی (1397) نیز به خانواده‌‌محوری در قوانین اشتغال، فرصت‌‌ها و موانع آن پرداخته‌‌اند. این پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌‌اند که در نظام جمهوری اسلامی ایران که به تأسی از شرع، اهمیت زیادی برای خانواده و تولد قائل شده است، سیاستگذاری حقوقی اشتغال با رویکرد حمایت از خانواده مورد توجه است. خان‌محمدی و اصلی‎پور (1396) نیز در تحقیقی با عنوان "طراحی شبکه مضمون‌‌های سیاست‌‌های کلّی نظام خانواده مبتنی بر شیوه الگوسازی ساختاری تفسیری" دریافتند که  که مضامین این سیاست‌‌ها در سه سطح ساختاری قرار می‌‌گیرد. سطح یک این الگو به اهداف غایی این سیاست‌‌ها اشاره دارد که در واقع تحکیم خانواده اسلامی است. سطح دوم رویکرد فرهنگی و در نهایت سطح سوم عوامل زمینه ای و بسترساز حاکم بر الگو را تبیین می کند.

اومز^[9] (2019) موضوعی تحت عنوان "تکامل سیاست خانواده" را مورد بررسی قرار داد. وی در نتایج خود دریافت که ایجاد کمیسیون‌های امور خانوادگی در ایالت‌ها می‌تواند به سیاست خانواده کمک کند تا به بخشی مشهودتر، جذاب‌تر، موثر و منظم در سیاست‌گذاری تبدیل شود.

ماکیی^[10] (2015) نیز در پژوهش خود عواملی چون ذینفعان، اهداف، شواهد و احکام خط‌مشی را به عنوان عوامل اثرگذار بر اجرای موثر و موفق  چنین خط‌مشی‌‌هایی، معرفی کرده‌اند.

در نتیجه‌‌ی مرور پیشینه‌‌ی پژوهش درمی‌‌یابیم که هرچند در زمینه اجرای خط‌مشی به طور کلی و خط‌مشی (سیاست) خانواده به‌طور خاص پژوهش‌هایی صورت گرفته است، اما در مورد عوامل موثر بر اجرای خط‌مشی‌های خانواده، با مطالعات محدودتری مواجه هستیم؛ به نحوی که پژوهش‌های انجام شده در زمینه خانواده، بیشتر در رابطه با آسیب‌شناسی، چالش‌ها، نگرش انتقادی و غیره است. لذا پژوهش حاضر در جهت برطرف کردن شکاف نظری فوق انجام می‌‌پذیرد.

روش

پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و باتوجه به ماهیت مسئله‌‌ی مورد بررسی، از نوع تحقیقات کیفی محسوب می‌‌شود. با توجه به ماهیت پژوهش، لازم است روشی انتخاب گردد که با استفاده از آن امکان استخراج، طبقه بندی و یکپارچه‌‌سازی مضامین خط‌‌مشی خانواده وجود داشته‌‌ باشد. لذا از میان راهبردهای مختلف در روش کیفی، راهبرد تحلیل مضمون انتخاب می‌‌گردد تا از این طریق امکان شناسایی، تحلیل و گزارش الگوها و مضامین داده‌‌ها فراهم گردد. این روش، داده‌‌ها را به داده‌‌های غنی و تفصیلی تبدیل می‌‌کند و فرآیندی برای تحلیل داده‌‌های کیفی است. در حقیقت محقق از آن جهت روش تحلیل مضمون را در تحلیل داده‌‌های کیفی به کار می‌‌گیرد که  امکان انعطاف‌‌پذیری زیادی را در تفسیر داده‌‌ها فراهم می‌‌آورد و با دسته بندی در مضامین گسترده، وی را راحت تر به مجموعه داده های بزرگ نزدیک می‌‌کند.

جامعه‌‌ی پژوهش را کلیه اساتید دانشگاهی، خط‌‌مشی پژوهان و سیاستگذارن آگاه در زمینه اجرای خط‌مشی‌های خانواده تشکیل می‌‌دهند که از این میان تعداد 15 نفر با استفاده از   نمونه‌‌گیری هدفمند انتخاب گردید؛ به گونه‌‌ای که از اطلاعات افرادی که بیشترین تسلط را نسبت به سوال تحقیق دارند استفاده می‌‌گردد.جدول(1) مشخصات مشارکت‌‌کنندگان را نشان می‌‌دهد.

جدول1. مشخصات خبرگان

مبنای تعیین ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ نیز با توجه به ماهیت پژوهش نقطه‌‌ی اشباع نظری است که در پژوهش حاضراشباع نظری در مصاحبه 10 اتفاق افتاد و جهت اطمینان از عدم وجود داده‌‌ی جدید، تعداد 5 مصاحبه‌‌ی دیگر نیز مورد بررسی قرار گرفت. ابزار گردآوری داده‌‌ها در این پژوهش؛ مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با خبرگان می‌باشد. پایایی مصاحبه‌‌ها بر اساس روش توافق درون‌‌موضوعی(دوکدگذار)  تعیین می‌‌گردد. پس از پایان مصاحبه‌‌ها و رسیدن به نقطه‌‌ی اشباع نظری، نیز محقق  چند مصاحبه‌‌ی اضافه را انجام می‌‌دهد؛ تا از این طریق تعیین روایی و اعتبار برای مفاهیم، ابعاد، ویژگی‌‌ها و غیره فراهم آید.در نهایت جهت تحلیل داده‌‌ها  از روش تحلیل مضمون استفاده می‌‌شود. . بدین منظور، جهت احصاء عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های خانواده ، هر یک از مصاحبه‌‌ها مورد بررسی قرار گرفته و مفهوم کلیدی مستتر در هر یک استخراج و سپس یادداشت‌‌برداری‌‌های لازم صورت می‌‌گیرد. سپس داده‌‌های جمع‌‌آوری شده به طور متناوب و مستمر مورد بازبینی قرار گرفته و براساس تشابه داده‌‌ها، در فرآیندی استقرایی، مجموعه‌‌ای از داده‌‌های مشابه در یک طبقه قرار خواهند گرفت. برای نشان دادن یافته‌های کدگذاری سه‌گانه فوق‌الذکر از دو ابزار تحلیلی قالب مضمون و شبکه مضامین استفاده می‌‌شود. در مرحله کدگذاری توصیفی مضامین پایه شناسایی می‌شوند. در مرحله کدگذاری تفسیری، مضامین سازمان‌دهنده احصا می‌گردند و در کدگذاری یکپارچه ساز، مضامین فراگیر تعیین می‌شوند.

یافته‌ها

هدف اصلی پژوهش، شناسایی عوامل مؤثر بر اجرای سیاست‌‌های کلی خانواده در ایران می‌‌باشد که جهت تحقق این هدف، محققان پس از مصاحبه با خبرگان مربوطه، به کدگذاری داده‌‌های گردآوری شده می‌‌پردازند. در مجموع مطابق با جدول(2)، 9 مضمون فراگیر، 24 مضمون سازمان‌دهنده  و 202 مضمون پایه از عوامل مؤثر بر اجرای خط‌مشی‌های خانواده، احصا گردید.

جدول2. کدگذاری یکپارچه مضامین

عوامل مربوط به تدوین‌‌کنندگان خط‌‌مشی

مخاطب‌شناسی و تعامل با جامعه هدف: تدوین‌کنندگان خط‌مشی از طریق مواردی چون برقراری تعامل مناسب با مخاطبان و جامعه هدف خط‌مشی، ایجاد درک صحیح از مخاطبان، شناسایی گروه‌های هدف، در نظر گرفتن اولویت‌ها، توجه به سبک زندگی خانواده‌های مخاطب سیاست‌ها، توجه به ارزش‌ها و لحاظ نمودن آنها در خط‌مشی‌گذاری‌های این حوزه، نقشی موثر بر اجرای سیاست‌ها دارند؛ چراکه شناخت صحیح مخاطبان و توجه به مسائل آنان و همچنین نوع و میزان تاثیرپذیری مخاطبان از خط‌مشی تدوین شده، اجرای آن را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.

 مسئله‌‌شناسی و قدرت تشخیص: سیاست‌گذاری، در ابتدای امر درپی درک صحیح مساله، تمرکز بر آن و سپس، یافتن راه‌حل مناسب است. یافتن مساله و شناخت آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا مساله‌ای که دیده نشود یا نادرست دیده شود، هر دو به‌مثابه جهل به موضوع و شناخته نشدن آن است. به بیانی دیگر، مسئله‌ای که شناخته نشود، رفع نخواهد شد و حتی ممکن است به یک بحران جدی در سطح کلان تبدیل شود.

طرز تفکر سیاست‌گذار: خط‌مشی‌گذاری تلفیقی از علم، فن و هنر است. علم، دربرگیرنده نظریه، مفاهیم و اصول روش‌شناختی است. فن، شامل فنون عملی، قواعد لازم‌الاجرا و شیوه‌های کارآمد و استاندارد و هنر، روش، سبک و طریقی است که شخص در آن چارچوب رفتار می‌‌کند. بنابراین با توجه به مفهوم ضمنی این ترکیب، برای اتخاذ سیاست‌ها کاربرد تنها یک روش پذیرفتنی نیست. اقداماتی که در عرصه تدوین سیاست‌ها انجام می‌شوند نه‌تنها با توجه به نوع مشکلات و معضلاتی که مورد توجه قرار می‌دهند، مورد کنکاش قرار می‌گیرند، بلکه براساس مواردی چون نگرش، ذهنیات، طرز تفکر و تلقی سیاست‌گذار، قضاوت و تحلیل وی و باورهای خط‌مشی‌گذار نیز متفاوت و تحت تأثیر هستند.

هماهنگی و مشورت‌پذیری سیاست‌گذاران: حضور و مشارکت افراد مختلف (اعم از نخبگان و اساتید علمی-دانشگاهی، صاحب‌نظران، مجربان حوزه اجرا و...) در فرآیند خط‌مشی‌گذاری می‌تواند کاربردهای مختلفی داشته باشد؛ چراکه می توانند ارائه‌کننده اطلاعات و شواهدی برای یک خط‌مشی‌گذاری باشند. همچنین اطلاعات مذکور می توانند جهت و مسیر سیاست را تغییر دهند.

سطح علمی سیاست‌گذار: واضح است که برای درک پیچیدگی‌ها و وسعت و عمق مسائل مربوط به جامعه و به طور خاص حوزه خانواده، نه‌تنها یک سری صلاحیت‌های علمی و تخصصی و قدرت تحلیل ذهنی برای دست‌اندرکاران امر خط‌مشی‌گذاری لازم است بلکه این مسئولیت باید به نخبگان این حوزه در جامعه واگذار شود؛ چراکه امروزه دانش خط‌مشی‌گذاری  یک دانش میان رشته‌ای همانند سایر رشته‌های علمی است و طبیعتا هر فردی قادر به ایفای نقش در این حوزه نمی‌باشد و لذا امر خط‌مشی‌گذاری خانواده نیز باید بر عهده متخصصان این حوزه گذاشته شود. این در حالی است که عمدتا در شرایط فعلی، متاسفانه آنچنان که باید به تخصص‌گرایی توجه نمی‌شود و این موضوع به یک مشکل دائمی در کشور تبدیل شده است.

ابداع و نوآوری در خط‌مشی‌گذاری: امروزه نوآوری، نه‌تنها به مسئله اصـلی بسـیاری از سازمان‌های خصوصـی و تجـاری تبـدیل شـده بلکـه بـه صورت جدی مورد توجه بخش عمومی و دولتی نیز قـرار گرفته است. ضرورت توجه به نوآوری در خط‌مشی‌گذاری سازمان‌هـای دولتـی را بایـد در انتظـارات نـوین جامعـه جست‌وجو کرد. تأکید و توجه به نـوآوری در سـازمان‌هـای دولتـی، آنها را در شناخت هرچـه بهتـر محـیط پیرامـون و درک نیازها و خواسته‌های مخاطبان خود یاری می‌دهـد. این امر به متولیان امکان می‌دهـد تـا شـیوه‌هـای جدیـد انجام امور را بیاموزند و براساس آن، روشها و رویـه‌هـای جاری خود را کاراتر و اثـربخش‌‌تـر نمایند.

عوامل مربوط به مجریان خط‌مشی

تعهد مجریان خط‌مشی: از منظر مدیریتی می توان تعهد را پیگیری بی‌وقفه‌ی هدف، قلمداد نمود و لذا در رابطه با مجریان خط‌مشی‌های خانواده، تعهد آنان به اجرای دقیق سیاست‌های تدوین‌شده، جدیّت و اهتمام به انجام، پیگیری و پاسخگویی در قبال تصمیمات و اقدامات، دغدغه‌مندی و برنامه‌ریزی جهت پیاده‌سازی خط‌مشی‌ها ضرورت می‌یابد؛ به نحوی که این عوامل می توانند یک خط‌مشی اصولی و کاربردی را بی اثر نمایند. لذا آنچه که در اینجا در رابطه با عوامل موثر بر اجرا مفهوم می‌یابد احساس تکلیف و مسئولیت‌پذیری مجریان در قبال اجرای مناسب سیاست‌های تدوین شده است.

توان و تمایل مجریان: انگیزه‌ها، نوع نگرش، ساختار ذهنی-فکری و عقیدتی افراد، تجارب و انگاره‏های ذهنی برحسب اینکه شخصی، گروهی، ملی، منطقه‎ای یا جهانی باشند، قدرتِ دامنه و مراتب قوت و شدت متفاوتی پیدا می‏کنند. اگر از منظر فرهنگی، افراد انگاره مشترکی نسبت‎ به موضوعی داشته باشند، سبب افزایش مشارکت، کاهش تنش و... در آنان نسبت به موضوع، می‎گردد. اگر انگاره مشترک در جامعه مجریان خط مشی رخ دهد، قدرت آن در اجرای سیاست‌ها به مراتب بسیار بیشتر می‏شود. برای مثال وجود انگاره ذهنی مثبت نسبت به تدوین‌کنندگان خط‌مشی، منجر به تسهیل و تسریع تعاملات از یک سو و عزم جدی آنان نسبت به اجرای خط‌مشی‌ها از سوی دیگر می‌گردد.

عوامل مربوط به جامعه هدف خط‌مشی

پذیرش و همگامی مخاطبان: با توجه به اینکه جامعه هدف خط مشی های خانواده، نهاد خانواده می باشد، طبیعتا میزان استقبال، پذیرش و همراهی آنان در اجرای خط‌مشی‌ها بسیار مهم است. برای مثال میزان تمایل خانواده‌ها، سطح رشد و آگاهی خانواده (و جامعه در سطحی کلان‌تر)، تشریح سیاست‌ها، تقویت افکار خانواده و جامعه و... همگی از جمله مواردی است که در میزان توفیق یا عدم توفیق اجرای خط‌مشی‌ها تاثیر غیرقابل انکاری دارند. در این زمینه ذکر مثال‌های دیگری چون واگذاری خودرو به مادرانی که صاحب فرزند می شوند، اختصاص زمین جهت ساخت مسکن، اعطای تسهیلات بانکی و... اشاره کرد که عملا به علت اجرای نامناسب، مورد اقبال جامعه هدف قرار نگرفته است.

ایجاد رغبت در مخاطبان : همانگونه که در سطور قبلی ذکر شد، جامعه هدف (که مخاطب اصلی خط‌مشی می‌‌باشند) در صورت عدم آمادگی ذهنی، نقش نامطلوبی بر اجرای خط‌مشی خواهند داشت؛ چراکه به زعم متخصصان، انگاره ها و انگیزه‌های درونی افراد دارای قدرت تخریبی و سازنده هستند  و لذا جذابیت خط‌مشی‌ها باید به نحوی باشد که ضمن تشویق مخاطبان خود، بتوانند انگیزه های آنان را نیز برانگیزانده و منجر به قضاوت ذهنی مثبت و سازنده نسبت به اجرای مطلوب سیاست‌ها و نتیجه بخش بودن آن، گردد. مفهوم مطلب ذکر شده این است که اگر مخاطب، فاقد انگیزه لازم و همچنین ظرفیتها و قابلیت‌های مورد نیاز باشد، اجرای خط‌مشی را دچار مشکل نموده و برآن تاثیر نامطلوبی خواهد داشت.

عوامل محتوایی

میزان شفافیت خط‌مشی: این عنصر مردم را قادر می سازد تا از نحوه عملکرد دولت و به تعبیر بهتر، خط‌مشی، مطلع شوند. هرچقدر فرایند سیاست‌گذاری واضح و بدون ابهام باشد به همان نسبت می توان انتظار توفیق در اجرای آن را نیز داشت.

هدفمندی و برنامه‌ریزی در خط‌مشی‌گذاری: منظور از هدفمندی خط مشی ها این است که خط مشی خانواده با درک صحیح، دغدغه مندی، اولویت بندی و بررسی اصولی، در جهت رفع واقعی مسائل برآید و لذا انسجام خط مشی، نوع سیاستها، زمان تحقق هدف و... از جمله مواردی هستند که می بایست مورد توجه قرار گرفته و در ماهیت خط مشی گنجانده شوند.

کارآمدی و اثرگذاری سیاست‌ها: در اینجا آنچه که از کارآمدی خط‌مشی خانواده مدنظر است، انجام بررسی و نیازسنجی اصولی، ارتباط سیاست اتخاذ شده با مشکلات واقعی خانواده، رعایت انصاف و بی طرفی، واقع بینی در طراحی و فرموله بندی خط‌مشی، بهره گیری مفید و هوشمندانه از سیاست‌های غیرمستقیم، رعایت همسویی سیاست‌ها، اجتناب از سطحی‌نگری، کوته بینی، نگرش مقطعی و نزدیک بینی سیاستی است و لذا در حوزه خانواده، آن خط مشی که از نواقص مذکور مبرا باشد، دارای اثرگذاری لازم بوده و می توان به کارآمدی آن، اطمینان داشت.

امکان‌پذیری و قابلیت اجرا: توجه به این نکته ضروری است که اساسا خط مشی ها، با رویکرد حل مساله (ونه صرفا رفع تکلیف) تدوین و فرموله می شوند. برای مثال یک سیاست مطلوب در حوزه خانواده که فاقد امکان پیاده‌سازی (به علل مختلفی چون کمبود منابع مالی، انسانی، دانشی، زمانی، اجرایی، تجهیزاتی و...) باشد، منجر به رفع مساله اصلی نخواهد بود و چه بسا منشا ایجاد مسائل دیگری نیز شود.

میزان فراگیری خط‌مشی (وسعت): خط مشی هایی که گستره بیشتری از جامعه را پوشش می دهند به عللی چون دامنه اثرگذاری وسیعی که دارند، می توانند بخش قابل توجهی از افکار عمومی را به خود جلب نمایند؛ که این امر فی‌النفسه، هم دارای قابلیت فرصت سازی است و هم زمینه فرصت سوزی را فراهم می نماید.

عوامل ساختاری

تمهید سازوکار اجرایی مستقل و کارآمد: در اینجا مقصود از سازوکار اجرایی و کارآمدی آن، این است که مواردی چون تمهید ضمانت اجرای خط‌مشی‌ها، وجود زیرساخت‌ها و متولی مشخص برای امر خط مشی های حوزه خانواده، وجود تشکیلات ساختاری تخصصی، اصلاح ساختار و فرایندها، تقسیم کار و تبیین صحیح کارکردها و وظایف، وجود نهادهای تنظیم‌گر و تسهیل‌گر، مورد توجه ویژه قرار گیرند؛ چراکه در شرایط فعلی خط‌مشی‌های حوزه خانواده به علت وجود سازمان‌های مختلف و تعدد نهادهایی که به صورت موازی، دوباره‌کاری می نمایند، وحدت فرماندهی دچار آسیب شده و لذا انسجام لازم وجود ندارد.

شفافیت نقش‌‌ها: همانگونه که در سطور قبلی ذکر شد، به علت وجود نهادهای متعدد در حوزه سیاست‌های خانواده و نقش‌آفرینی بازیگران مختلف، مشکل ابهام در وظایف و مسئولیت‌ها به صورت جدی مطرح است. این مسئله زمانی آشکارتر می‌‌گردد که فراگیری دامنه شمول خط‌مشی‌ها، گسترده‌‌تر شود. لذا می توان با تعیین دقیق وظایف، شرح انتظارات و مسئولیت‌ها، تعیین حدومرز و دامنه فعالیت سازمان‌‌های دخیل در این حوزه، نسبت به واضح سازی نقش هر یک از نهادهای درگیر در این حوزه، اقدام نمود

کنترل، نظارت و ارزیابی مستمر: اساساً پس از اجرای هر خط مشی، قضاوت‌ها و اظهارنظرها در مورد  نحوه اجرای خط‌مشی یا اثرات و نتایج آن توسط خط‌مشی‌گذاران یا مجریان و اظهارنظرها و واکنش‌‌های مردم و افراد تحت تأثیر خط‌مشی‌ها (که خود به نوعی ارزیابی محسوب می شوند) آغاز می گردد که این ارزیابی به منظور بررسی اثرات خط مشی ها صورت می‌گیرد.

عوامل اقتصادی

پشتیبانی و تأمین مالی: جهت اجرای خط‌مشی‌های حوزه خانواده نیازمند بودجه‌بندی، تامین مالی، تخصیص اعتبار و حمایت سیستم بانکی کشور از یک سو و تامین نیروی انسانی و توانمندسازی آنها از سوی دیگر هستیم.

شرایط اقتصادی جامعه: از دیگر عوامل اقتصادی موثر بر اجرای خط مشی خانواده در کشور، وضعیت پرنوسان اقتصادی، وجود تورم، رکود اقتصادی، تحریم و.... می باشد که موارد مذکور بیشترین نمود و تاثیر خود را بر وضعیت معیشتی خانواده‌ها و نهادهای مرتبط با آن، نمایان کرده است. بنابراین اصلاح وضعیت اقتصاد خانواده از یک سو و تمهید شرایط مطلوب جهت پیاده‌سازی خط مشی ها ضرورت می‌یابد.

عوامل اجتماعی- فرهنگی

تبلیغات و رسانه ها: امروزه با حضور پررنگ رسانه‌ها در زندگی افراد و جوامع و همچنین تسلط آنان، چارچوب فکری یا طرز نگرش افراد به پدیده‌ها (که بسته به تفاوت‌های شخصیتی و الگوی تربیتی، متفاوت است و در طول زمان بر اثر تجربیات متعدد برای فرد به اثبات می‌رسد) عمدتا تحت تاثیر جدی قرار می‌گیرد. چراکه با ایفای نقش رسانه‌ها در بزرگ‌نمایی و یا بی‌اهمیت جلوه دادن برخی موضوعات به صورت گزینشی و هدفمند، خط‌مشی‌ها به شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

فرهنگ‌سازی و تربیت اجتماعی: در راستای تربیت و پرورش خانواده ها (به عنوان اصلی ترین و در عین حال کوچکترین ساختار اجتماعی)، کیفی‌سازی نظام آموزش کشور، فرهنگ‌سازی، تلاش برای ایجاد روحیه ملی‌گرایی، خودکنترلی و اجتناب از منفعت‌طلبی مخرب به همراه گفتمان‌سازی، در رابطه با سیاست‌های حوزه خانواده است. به عبارتی دیگر، مردم و خانواده ها از رهگذر پرورش و فرهنگ‌سازی، نقش و تأثیری بی‌بدیل در اجرای خط‌مشی‌های حوزه خانواده دارند.

عوامل قانونی

تعارض ناشی از تکثر قوانین: بدیهی است در شرایطی که سیاست‌ها و قوانین از انسجام و همپوشانی لازم برخوردار نباشند، نه‌تنها منجر به رفع مسائل نمی‌گردند بلکه خود تبدیل به منشا مسائلی دیگر نیز می‌شوند. چراکه وجود قوانین متعدد و متناقض، اجرای سیاست‌ها را دچار خدشه می‌نماید. برای مثال در شرایطی که با سیاست‌هایی چون تشویق فرزندآوری، مرخصی دوران شیردهی مادران و پرداخت حق مهدکودک، درصدد حمایت از خانواده‌ها هستیم، عملا بانوانی که شاغل نیستند را از دامنه‌ی مذکور حذف نموده ایم که این امر، با سیاست تشویق به ایجاد خانواده در تناقض است؛ یعنی مادرانی که به جهت خانه‌داری امکان اشتغال ندارند، از این مزایا بی‌بهره شده‌اند.

ابزار خط‌مشی

جدید و کاربردی بودن ابزارها: ابزار خط‌مشی، فعالیت‌هایی هستند که در حین اجرای خط‌مشی به کار گرفته می‌شوند و یا روش‌هایی هستند که اهداف از طریق آنها کسب می‌شوند. با عنایت به اینکه هیچ ابزار بهینه و جهان‌شمولی وجود ندارد و انتخاب و طراحی بهینه ابزار خطمشی به زمینه و بستر هر کشور، جامعه و منطقه بستگی دارد. ابزار اجرای خط‌مشی باید به نحوی تمهید و تأمین گردد که از فناوری‌های نوین برخوردار بوده، از نرم افزار مطلوب و مرتبط استفاده نماید، تنوع لازم و کافی را داشته باشد، کاربردی بوده و به صورت عملی قابلیت استفاده موثر را داشته باشد.

بحث و نتیجه‌گیری

با توجه به اهمیت خط‌مشی خانواده و عوامل موثر بر اجرای آن، در این پژوهش خط‌‌مشی خانواده با هدف بررسی عوامل مؤثر بر اجرای آن مورد واکاوی قرار گرفت.یافته‌‌ها نشان می‌‌دهد که تدوین‌کنندگان خط‌مشی از طریق مواردی چون برقراری تعامل مناسب با مخاطبان و جامعه هدف خط‌مشی، ایجاد درک صحیح از مخاطبان، شناسایی گروه‌های هدف، در نظر گرفتن اولویت‌ها، توجه به سبک زندگی خانواده‌های مخاطب سیاست‌ها، نقشی مؤثر بر اجرای خط‌مشی خانواده در کشور دارند که با یافته‌‌های ماکیی(2015) هم‌‌راستا می‌‌باشد. از طرفی قدرت تشخیص و درک مسائل توسط تدوین‌کنندگان خط‌مشی دارای نقشی مهم و تأثیرگذار بر اجرای خط‌مشی خانواده است. طرز تفکر سیاست‌‌گذاران همچون سلایق و علایق آنان از دیگر عوامل مؤثر در این زمینه محسوب می‌‌شوند.

همچنین حضور و مشارکت افراد مختلف (اعم از نخبگان و اساتید علمی-دانشگاهی، صاحب‌نظران، مجربان حوزه اجرا وغیره) در فرآیند خط‌مشی‌گذاری می‌تواند کاربردهای مختلفی داشته باشد؛ چراکه استفاده از قابلیت‌های فکری متفاوت و وجود افراد با سلایق گوناگون در این زمینه، نه‌تنها میزان مقاومت-ها را کاهش می‌دهد بلکه از بروز اختلافات جلوگیری نموده و حتی در مواردی منجر به رفع گره‌های ذهنی نیز می‌گردد.  مواردی چون سطح علمی سیاست‌گذار و ابداع و نوآوری در خط‌مشی‌گذاری چون خلاقیت در سیاست‌گذاری، اختیار و آزادی عمل، نوآوری و نوجویی از جمله عواملی هستند که بر کلیّت و مراحل تدوین خط‌مشی اثرگذار بوده و نهایتاً اجرای آن را تحت تأثیر قرار می دهند.  با توجه به اینکه جامعه هدف خط‌‌مشی‌‌های خانواده، نهاد خانواده می باشد، طبیعتاً میزان استقبال، پذیرش و همراهی آنان در اجرای خط‌مشی‌ها بسیار مهم است. برای مثال میزان تمایل خانواده‌ها، سطح رشد و آگاهی خانواده (و جامعه در سطحی کلان‌تر)، تشریح سیاست‌ها، تقویت افکار خانواده و جامعه و... همگی از جمله مواردی است که در میزان توفیق یا عدم توفیق اجرای خط‌مشی‌ها تاثیر غیرقابل انکاری دارند.

از دیگرعوامل مؤثر بر اجری خط‌‌مشی‌‌های خانواده کارآمدی و اثرگذاری و امکان‌پذیری و قابلیت اجرای آن سیاست‌‌هاست. همچنین با توجه به چندبعدی و فرابخشی بودن خط‌مشی‌های حوزه خانواده، این خط‌‌مشی‌‌ها نباید به گونه ای باشد که باعث خنثی‌سازی سایر سیاست‌‌ها و به تبع آن، تحمیل هزینه گردد.

در شرایط فعلی خط‌مشی‌های حوزه خانواده به علت وجود سازمان‌های مختلف و تعدد نهادهایی که به صورت موازی، دوباره‌کاری می نمایند، وحدت فرماندهی دچار آسیب شده و انسجام لازم وجود ندارد لذا شفافیت نقش‌‌ها وکنترل، نظارت و ارزیابی مستمر می‌‌تواند در قالب عوامل ساختاری اثرگذار بر اجرای خط‌‌مشی‌‌های خانواده ارائه می‌‌گردد. خان محمدی و اصلی پور(1396) نیز در مطالعات خود عوامل ساختاری اثرگذار بر سیاست‌‌های خانوائه را مد نظر قرار دادند.

همچنین جهت اجرای خط‌مشی‌های حوزه خانواده نیازمند بودجه‌بندی، تأمین مالی، تخصیص اعتبار و حمایت سیستم بانکی کشور از یک سو و تأمین نیروی انسانی و توانمندسازی آنها از سوی دیگر هستیم. از دیگر عوامل اقتصادی مؤثر بر اجرای خط مشی خانواده در کشور، وضعیت پرنوسان اقتصادی، وجود تورم، رکود اقتصادی، تحریم و غیره می باشد که موارد مذکور بیشترین نمود و تأثیر خود را بر وضعیت معیشتی خانواده‌ها و نهادهای مرتبط با آن، نمایان کرده است.  آموزش، تربیت و پرورش خانواده‌‌ها ؛ کیفی‌سازی نظام آموزش کشور، فرهنگ‌سازی، تلاش برای ایجاد روحیه ملی‌گرایی، خودکنترلی و اجتناب از منفعت‌طلبی مخرب به همراه گفتمان‌سازی، نیز جز عوامل فرهنگی مربوط به سیاست‌های حوزه خانواده می‌‌باشند. در خصوص تعارض در سیاست ها که خود از جمله عوامل قانونی مؤثر بر اجرای خط‌‌مشی های حوزه خانواده است  نیز می‌‌توان چنین گفت که  در شرایطی که با سیاست‌هایی چون تشویق فرزندآوری، مرخصی دوران شیردهی مادران و پرداخت حق مهدکودک، درصدد حمایت از خانواده‌ها هستیم، عملاً بانوانی که شاغل نیستند را از دامنه‌ی مذکور حذف نموده ایم که این امر، با سیاست تشویق به ایجاد خانواده در تناقض است؛ یعنی مادرانی که به جهت خانه‌داری امکان اشتغال ندارند، از این مزایا بی‌بهره شده‌اند.  مطلوبیت و تناسب ابزارهای خط مشی نیز از عوامل مهم دیگر در خط‌‌مشی‌‌های حوزه خانواده است که به معنای بهره‌‌مندی از فناوری‌های نوین ، نرم افزارهای مطلوب و مرتبط و تنوع لازم و کافی در زمینه‌‌های مرتبط می‌‌باشد.

با توجه به یافته‌‌های حاصل شده، طراحی داشبوردهای مدیریتی، جهت آگاهی متولیان امر از میزان صحت و همچنین خطای احتمالی خط‌‌مشی‌‌های اجرا شده در حوزه‌‌ی خانواده از پیشنهادات کاربردی این پژوهش است.   این پژوهش همچنین با محدودیت‌‌هایی از جمله:  پراکندگی خبرگان و زمان بر بودن هماهنگی با آنها، فقدان منابع اطلاعاتی و آماری موثق و رسمی و  فقدان یا کمبود پیشینه‌های نظری تخصصی روبرو بوده است.

منابع

باقری، ‌شهلا؛ مطهرنژاد،  ‌سیدمجید  و سادات‌چاوشیان،  ‌سیدمحمدحسین. (1399). بررسی انتقادی سیاست خانواده در ایران و الزامات راهبردی سیاست‌‌‌گذاری ‌‌‌‌‌خانواده‌محوری. مطالعات فرهنگی اجتماعی حوزه، 8(4) ، 107–83. doi: 10.22081/SCS.2021.72444

http://gnoe.bou.ac.ir/article_72444.html

تقوی پور، محمدرضا و صلواتیان، سیاوش. (1394). الگوی خانواده ترازِ اسلامی در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اسلامی. مطالعات راهبردی بسیج, 18(69), 5-37.

https://www.sid.ir/paper/520819/fa

خان‌‌محمدی، هادی و اصلی پور، حسین.(1396). طراحی شبکه مضمون‌‌های سیاست‌‌های کلّی نظام خانواده مبتنی بر شیوه  الگوسازی ساختاری تفسیری. فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، 12(39) ، 140-107.

 doi:  20.1001.1.26454955.1396.12.39.6.2      https://www.sid.ir/paper/262275/fa

خسروی، فاطمه. (۱۳۹۸). طلاق عاطفی والدین و پرخاشگری نوجوانان، انتشارات راز نهان.

https://www.gisoom.com/book/11530923

زارع، بیژن؛ صفری شالی، رضا؛ ایزدی، زینب وکریمی، علیرضا. (1401). تحلیل سیاست خانواده در ایران با ملاحظه نقش‌های جنسیتی. سیاستگذاری عمومی، 8(3)، 68–57.

doi:10.22059/jppolicy.2022.89541        https://jppolicy.ut.ac.ir/article_89541.html

طهماسبی نادری، فرهاد؛ کاشانی، مجید و دلاور، علی.(1401). بررسی تأثیرسرمایه فرهنگی برگرایش به گونه‌‌های سنتی ومدرن-خانواده (مورد مطالعه:جوانان شهرخرم آباد). فصلنامه جامعه شناسی سیاسی ایران،5(12)،467-443.

https://civilica.com/doc/1536915

عامری، زهرا و خسروی، احمد (1397). خانواده محوری در قوانین اشتغال؛ فرصت ها و موانع. پژوهش‌‌نامه اسلامی زنان و خانواده، 6(3)، 585-573 doi: 20.1001.1.25386190.1397.6.3.5.0

https://www.sid.ir/paper/377036/fa

عرب حسن خانی، مریم؛ معطوفی، علیرضا؛ فرهادی محلی، علی و طبری، مجتبی.(1401). مدل تجزیه و تحلیل خط ‌مشی‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه علوم پزشگی گرگان. خطمشی‌گذاری عمومی در مدیریت، 13(47)، 11–1. doi:10.30495/ijpa.2022.62829.10790

https://ijpa.srbiau.ac.ir/article_20192.html

قانعی راد، محمدامین و عزلتی مقدم، فاطمه. (1389) بررسی انتقادی تشخیص ها و سیاست گذاری ها در مسائل خانواده و ازدواج، مسائل اجتماعی ایران،1(7)، 193-161.

doi: 20.1001.1.24766933.1389.1.7.6.7

https://jspi.khu.ac.ir/browse.php?a_id=236&sid=1&slc_lang=fa

گل وردی، مهدی؛ حسین پور چایجانی، سارا و رستگاری کلاچایی، فاطمه. (1400). مطالعه‌ای دامنه‌ای بر مقالات علمی منتشرشده در حوزه اجرای خط‌مشی عمومی در ایران. مطالعات مدیریت دولتی ایران، 4(2), 131–103.doi:10.22034/jipas.2022.301492.1225

https://www.jipas.ir/article_145759.html

نجفی‌رستاقی، حیدر؛کوچک‌زایی، مصطفی و شاه‌آبادی،  ‌محمدحسین. (1400). آینده‌نگری و تبیین روندها، شواهد و ملاحظات ملی در خط‌مشی‌گذاری نهاد خانواده در ایران. فرهنگ و ارتقاء سلامت، 5(1)، 65–56.

https://ijhp.ir/article-1-390-fa.html

نوری، اعظم. (۱۳۸۹). عوامل تضعیف استحکام خانواده، پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده، 3(۶)، 114-87.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/794878

موسوی‌ ویایه، ‌فاطمه؛ سهراب‌زاده، ‌مهران و نیازی، محسن. (1399). بررسی مختصات سیاست خانواده در ایران بر اساس تحلیل مضمون اسناد بالادستی. سیاستگذاری عمومی، 6(1) ، 245–227

10.22059/JPPOLICY.2020.76999  doi:

https://jppolicy.ut.ac.ir/article_76999.html

جاوید، محمدجواد و مهاجری، مریم. (1398). مبانی مداخله دولت در نهاد خانواده در نظام حقوقی ایران. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات راهبردی زنان (کتاب زنان سابق)، (82)، 34-7. doi: 10.22095/jwss.2019.92498

https://www.jwss.ir/article_120249.html

میری، محسن و ابن‌‌الدین حمیدی، محسن. (1396). بررسی چالش مسأله‌‌یابی خط مشی‌های حوزه خانواده و تأثیر آن بر توسعه پایدار. مطالعات فرهنگی - تربیتی زنان و خانواده، 12(40 ) ، 35-7.

https://www.sid.ir/paper/262270/fa

Fredriksson, M., Gustafsson, I. B., & Winblad, U. (2019). Cuts without conflict: the use of political strategy in local health system retrenchment in Sweden. Social Science & Medicine, 237, 112464.

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31430657/

Hansson, L. (2020). Public administrators’ roles in the policy adaptation of transport directives: How knowledge is created and reproduced. Transport Policy, (98), 208–216. doi:10.1016/j.giq.2011.08.004.

https://ideas.repec.org/a/eee/trapol/v98y2020icp208-216.html

Mackie, K. (2015). Success and failure in environment policy: the role of policy officials. Australian Journal of Public Administration, Vol.75,No.3: pp,291-304.

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/1467-8500.12170

Ooms, T. (2019). The evolution of family policy: Lessons learned, challenges, and hopes for the future. Journal of Family Theory & Review, 11(1), 18-38. doi:10.1111/jftr.12316

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/jftr.12316

Subroto, A(2011). Understanding Complexities in Public Policy Making Process through Policy Cycle Model: A System Dynamics Approach, Conference of WCSA-World Complexity Science Academ.

https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1992756

|||

.[1] نویسنده مسئول: دانشیار گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

khanmohammadi@atu.ac.ir

[2]. دانشیار گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

[3]. دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

[4]. دانشجوی دکتری مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

[5]. Edwards.S

[6]. Hansson.L

[7]. Fredriksson.M et al

[8]. Suberto.A

[9]. Ooms.T

[10]. Mackie.K