Investigating women's lived experiences of the phenomenon of polygamy in Sistan and Baluchistan province: a phenomenological study

بررسی تجارب زیسته زنان از پدیده چندهمسری در استان سیستان و بلوچستان: مطالعه پدیدارشناسی

محمد علی‌پور ^[1] | احمدرضا اکبری ^[2] | سیما بدیعی ^[3]| زینب عبدالهی ^[4]

چکیده

در پژوهش حاضر تجارب زیسته زنان از پدیده چندهمسری در استان سیستان و بلوچستان به شیوه کیفی و از نوع پدیدارشناسی بررسی شد. با توجه به ماهیت پژوهش از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شد که با مصاحبه عمیق 10 زن، داده های به اشباع رسید. داده های حاصل از تجارب زیسته زنان به روش کلایزی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند و از نرم‌افزار مکس کیودا 11 به عنوان ابزار تحلیل داده ها استفاده شد. یافته های حاصل از تجارب زیسته زنان  در 5 تم "تغییر دیدگاه و باورها"، "تبدیل تهدید به فرصت توسط زنان"، "مشکلات زنان در چندهمسری"، "اثرات چندهمسری بر فرزندان"، "علل چندهمسری" دسته بندی شد. از یافته های پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که چندهمسری از نگاه زنان مشکلاتی را برای آن‌ها داشته است و این مسئله بر رشد و تربیت فرزندانشان تاثیرگذار بوده است لذا به‌طورکلی پدیده چندهمسری وضعیت و شرایط خوبی را برای زنان ایجاد نکرده است.

کلیدواژه‌ها: ازدواج، چندهمسری، زنان.

مقدمه و بیان مسئله

ازدواج یک نهاد اجتماعی و حقوقی مهم است که از طریق فراهم‌کردن مجموعه خاصی از حقوق، امتیازات، تعهدات، مسئولیت­ها و انتظارات نقشی جدید از روابط زناشویی پایدار حمایت می­کند و موجب بقاء و تداوم نهاد خانواده و ساختار اجتماعی می­شود. ازدواج به همراه سازوکارهای تحقق و نظم و ترتیبات مرتبط با آن، یکی از مهم­ترین پدیده­های اجتماعی فرهنگی و زیستی است که هم متأثر از تحولات جامعه و هم تأثیرگذار بر آن است (صادقی و همکاران، 1386). ازدواج برحسب فرهنگ و اقوام مختلف دارای انواع گوناگونی است ازجمله: ازدواج خارجی، داخلی، تعدد زوجات، وحدت زوجه، تعدد شوهران، ازدواج رسمی، ازدواج خصوصی، ازدواج تولیدی، ازدواج موقت، ازدواج دائم، ازدواج آزمایشی، ازدواج خانوادگی، ازدواج دوشیزه‌ای، ازدواج شبیه، ازدواج تصرفی، ازدواج تطبیقی، ازدواج استبدال، ازدواج شغار، ازدواج میراثی، ازدواج تشریفاتی و تصنعی، ازدواج سه ربعی، ازدواج روزانه، ازدواج قبرستانی، ازدواج تطلیقی. هرکدام از انواع ازدواج‌های مذکور دارای تعریف خاص خود است (محبوبی منش، 1383).

یکی از اشکال ازدواج در قالب پدیده چندهمسری صورت می‌گیرد که در آن فرد هم‌زمان بیش از یک همسر دارد (اسماعیلی و همکاران، 1398). چهار حالت اصلی برای چندهمسری وجود دارد:1) تعدد زوجات(چندزنی^[5]) که در آن یک مرد با چندین زن ازدواج می‌کند، 2)چندشوهری^[6] که در آن یک زن با دو یا چند مرد ازدواج می‌کند، 3)تعدد ازدواج(چند زن شوهری^[7]) که در آن دو یا چند زن همزمان با دو یا چند مرد ازدواج می‌کنندو 4)ازدواج گروهی^[8] (گاهی ازدواج چرخشی^[9] یا چند زن‌شوهری نیز نام می‌گیرد) که در آن زنان و مردان بسیاری با یکدیگر رابطه جنسی دارند و یکدیگر را همسر خود می‌دانند (ال-کریناوی^[10]، 2014). رایج‌ترین نوع چندهمسری، چندزنی است (چوجناکا^[11]، 2015). در مقابل در شکل تک‌همسری، فرد در یک‌زمان فقط یک همسر دارد. چندهمسری یکی از موضوعات اجتماعی و فرهنگی است که در طول تاریخ به جوامع و سرزمین­های مختلف وابسته بوده است (اسماعیلی و همکاران، 1398). در اکثر جوامع مدرن، بر تک‌همسری تأکید می­شود؛ بنابراین هر فرد تنها می‌تواند یک همسر داشته باشد. برای پیروزی در رقابت و داشتن یک همسر موردنظر، باید دیگر رقیبان را شکست داد. در مقابل زمانی که انتخاب همسر متعدد بلامانع است، طبیعت رقابت تغییر می­کند. در تاریخ جهان چند شوهری کمیاب است؛ اما چندزنی بسیار رایج بوده است (دشتیانه و همکاران، 1400).گزارش سازمان ملل متحد بیان می‌کند که چندهمسری در مجموع در 33 کشور قانونی است که 25 کشور در آفریقا و 7 کشور در آسیا را شامل می‌شود (رحمانیان، ماناور، موختار و چودهری[12]، 2021).

دلایل مختلفی برای چندهمسری وجود دارد که در هر فرهنگی متفاوت است این دلایل می­توانند بخشی از مذهب، آداب‌ورسوم سنتی، برداشت­های فرهنگی از خانواده و یا نیازهای کشاورزی و جمعیتی باشد. برخی ویژگی­ها نیز در مردان مانند جذابیت فیزیکی، جایگاه اقتصادی - اجتماعی، هوش، ثروت و خصوصیات رفتاری، بیش­ترین تأثیر را بر همسرگزینی انسان حتی به‌عنوان همسر دوم دارد (دشتیانه و همکاران، 1400).

پژوهش­ها و مشاهده­های فراوانی نشان می­دهند با تغییر خانواده از تک‌همسری به چندهمسری، سیستم و عملکرد خانواده با تعارضات و چالش­های بسیاری روبه­رو می­شود و خانواده امنیت روانی، احساسی، عاطفی و مالی خود را از دست می­دهد. عملکرد خانواده شامل ابعادی همچون عاطفی، مالی، تعاملی، رفتاری، جنسی، نقش و تربیت فرزندان است. هر تغییری در خانواده با تغییراتی در عملکرد خانواده مصادف است. رفتار اعضای خانواده تابعی از سایر اعضاست و ازآنجاکه خانواده مایل به ایجاد تعادل است؛ هرگونه انحراف از قواعد این نهاد از طرف هرکدام از اعضاء مقابله دیگر اعضا را در پی خواهد داشت (فرهمند و رضوانی، 1398).

در مورد اثرات چندهمسری پژوهش ها نشان می دهد که پدیده چند­همسری باعث شده است که  ساختار خانواده و فضای روانی عاطفی خانواده متزلزل گردد. همچنین این پدیده باعث می­شود نه‌تنها بهداشت روانی خانواده تحقق نگردد، بلکه اثرات منفی و جبران‌ناپذیری بر اعضای خانواده و بخصوص پدر و مادر بگذارد و باعث می­گردد تعادل روانی و سازگاری زناشویی بر­هم بخورد و رضایت از زندگی در میان زن و مرد از حد مطلوب آن خارج گردد و به وضعیت بحرانی و نابهنجاری مبدل گردد (عرب و همکاران، 1394).

گرچه چندزنی در ایران ساختار غالب نظام خانوادگی محسوب نمی‌شود اما در سال 60 به دلیل شرایط بحرانی ناشی از جنگ ایران وعراق چندهمسری در کشور به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت. این درحالی است که چندهمسری برخی از نواحی کشور نظیر سنندج، خراسان شمالی، آذربایجان غربی، لامرد، کهنوج، بوشهر، خوزستان و زاهدان به میزان بسیاربالایی وجود دارد (شیخی و محمدی، 1387).

در حوزه چندهمسری پژوهش‌های متعددی انجام شده است. سلطانی رنانی (1398) در پژوهشی نشان داد که قرآن کریم چندهمسری را در پی مرگ مردان (سرپرستان خانواده) و بر جای ماندن یتیمان و بیوه­زنان و در جهت دادگری میان این بازماندگان بی‌سرپرست روا دانسته است. علی­نقیان و روستاخیر (1397) در پژوهشی نشان می‌دهد که چندهمسری یا به عبارتی چندزنی در بلوچستان امری کاملاً پذیرفته­‌شده و جاافتاده­ است، چراکه در بسیاری موارد تعداد فرزندان و درنتیجه قدرت اجتماعی و اقتصادی خانواده، تیره و نهایتاً طایفه را افزایش می‌­دهد. این امر را باید در برابر موقعیت زنان بلوچ در سلسله‌مراتب اجتماعی و اقتصادی، وابستگی مالی آن‌ها، عدم‌حمایت حقوقی از طلاق و جدایی زن و فقدان پشتیبانی­‌های اجتماعی قرارداد. شجاعی و هنرپروران (1399) نشان داد که در این خانواده­ها، به علت اختیار کردن همسر دوم، زنان در معرض آسیب‌پذیری شدید فردی و اجتماعی نظیر احساس تنهایی، طلاق عاطفی، عدم‌حمایت خانواده، کاهش رفاه مادی، مشکلات جسمانی، حس حقارت و عدم تعلق عاطفی  قرار می­گیرند. دشتیانه و همکاران (1400) در پژوهشی نشان داد که مشکلات فراوانی مانند سطوح پایینی از عزت‌نفس، عملکرد خانوادگی و تربیت فرزندان، همچنین اختلالاتی مانند جسمانی، افسردگی، وحشت­زدگی، اضطراب، افسرده خویی، حساسیت بین فردی، عقاید پارانویید، خصومت دامن­گیر زنانی است که در خانواده­های چندهمسر زندگی می­کنند. عرب و همکاران (1394) نشان داد که میزان بهزیستی روان‌شناختی و سازگاری زناشویی و رضایت از زندگی زنان خانواده‌های چندهمسری بیشتر از زنان خانواده‌های تک‌همسری است.

ازدواج امری مهم و دارای اشکالی مختلف است. برخی از مردان بیش از یک همسر اختیار می‌کنند و چند همسر دارند. بررسی تجارب زیسته زنانی که پدیده چندهمسری را تجربه کرده اند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از سویی پژوهش‌هایی بر روی چندهمسری صورت گرفته است اما این پدیده از نگاه زنان مورد بررسی قرار نگرفته است. لذا هدف از پژوهش حاضر بررسی تجارب زیسته زنان از پدیده چندهمسری در استان سیستان و بلوچستان:مطالعه پدیدارشناسی است.

روش‌شناسی پژوهش

بنا بر ماهیت موضوع موردمطالعه، رویکرد پژوهش حاضر کیفی از نوع پدیدارشناسی است. مشارکت‌کنندگان پژوهش را زنانی که پدیده چندهمسری را تجربه کرده‌اند، تشکیل می‌داد. نمونه پژوهش به حجم 10 نفر، با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند از نوع معیار انتخاب شد. به‌طوری‌که از میان مشارکت‎‌کنندگان، آن‌هایی که قادر و مایل به صحبت کردن در مورد تجاربشان در مورد چند‌همسری بودند، مورد  بررسی و انتخاب شدند. حجم نمونه تا اشباع نظری داده‌ها ادامه داشت. در نمونه‌گیری معیار همه مورد‌هایی که معیار خاصی را دارا هستند؛ برای تضمین کیفیت مناسب هستند استفاده‌ می‌شوند.

ابزار پژوهش، مصاحبه نیمه ‌ساختاریافته بود. جمع‌آوری داده‌ها از طریق مصاحبه‌های بین فردی نیمه ‌ساختاریافته انجام گرفت. در انجام مصاحبه‌ها اختیاری بودن ورود و خروج شرکت‌کنندگان در جریان مصاحبه به‌عنوان یک شرط الزامی برای شروع مصاحبه بود. قبل از مصاحبه ضمن اطمینان از محرمانه بودن اطلاعات، مجوز ورود در جریان مصاحبه اخذ گردید. طول مدت مصاحبه بین 10 تا 35 دقیقه بر اساس تحلیل داده­ها با سؤالات اکتشافی ادامه یافت. بعد از پایان یافتن مصاحبه­ها تحلیل داده­ها صورت گرفت.

برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از راهبرد هفت مرحله‌ای کلایزی[13] (2002) استفاده شد. در این روش از رهنمود‌های کلی داده‌ها بهره جسته و شامل تعیین اظهارات مهم، ایجاد معنی، خوشه‌بندی‌های آن‌ها در مضمون‌ها و ارائه توصیفی جامع از پدیده موردمطالعه می‌شود. در این راهبرد در مرحله اول یادداشت‌برداری از داده‌ها صورت پذیرفت. در مرحله دوم اظهارات اصلاحات مرتبط با بحث بیرون کشیده شد. در مرحله سوم، از هریک از اظهارات یک مفهوم تدوین‌شده که بیانگر تفکر اساسی فرد بود، استخراج شد. مرحله چهارم، پس از بررسی چندباره خوشه‌های معنایی شکل‌گرفته و ارتباط آن با مقوله‌های کلی صورت گرفت. مرحله پنجم، نتایج برای توصیف جامع از پدیده تحت مطالعه به هم پیوند داده و دسته‌های کلی‌تری به وجود آمدند. مرحله ششم، تقلیل سازی از یافته‌ها صورت پذیرفت؛ به‌طوری‌که توصیفات زائد، غیرقابل کاربرد و اغراق‌شده از ساختار کلی داده‌ها حذف گردید در مرحله هفتم باهدف تائید یافته‌های پژوهش، با استفاده از بازبینی اعضا انجام گرفت. همچنین در مراحل تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار MAXQDA نسخه 11 استفاده شد.

به‌منظور اطمینان‌بخشی به داده‌ها از فنونی همچون تائید صلاحیت پژوهشگر برای گرفتن مصاحبه‌ها برای این منظور‍‍‍‍ پژوهشگر مصاحبه‌ای با استادش انجام داد و پس از دریافت نظر مصاحبه‌شونده، در شیوه مصاحبه نکات لازم را رعایت کرد. از روش کنترل اعضا استفاده شد بدین منظور در پایان پاسخ هر سؤال، جمع‌بندی‌ صورت گرفت و به مصاحبه‌شونده ارائه شد که ضمن تائید شفاهی محتوا از سوی مصاحبه‌شونده، آنان بتوانند در مورد صحت و اطمینان‌پذیری شرح ارائه‌شده اظهار‌نظر نمایند. ثبت و ضبط مصاحبه‌ها به‌صورت صوتی و مکتوب صورت گرفت که با استفاده از نوار و کیفیت ضبط، پایایی پژوهش تقویت شد. همچنین در فرایند تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از بازبینی اعضا و توافق پیشین آن‌ها استفاده شد به‌طوری‌که مصاحبه‌‌ها در اختیار 1 نفر از زنان که در حوزه پدیده چندهمسری تجربه داشتند، قرار گرفت.

هدف پژوهش

بررسی تجارب زیسته زنان از پدیده چندهمسری در استان سیستان و بلوچستان

یافته‌های پژوهش

جدول 1. مشخصات مصاحبه‌شوندگان در پژوهش

تجارب زیسته زنان از پدیده چندهمسری در قالب پنج تم "تغییر دیدگاه و باورها"، "فرصت‌یابی برای زنان"، "مشکلات زنان در چندهمسری"، "اثرات چندهمسری برای فرزندان"، "علل چندهمسری" بیان و تبیین شده اند.

جدول 2. تجارب زنان از پدیده چندهمسری

تغییر دیدگاه و باورها

یکی از تم‌های پژوهش تغییر دیدگاه و باورها است که دارای دو مضمون اصلی  فرهنگی و انتقادی است. مصاحبه‌شونده شماره 6 این‌طور بیان داشت: "چندهمسری دیگر رایج نیست و فقط در مناطق دورافتاده یا در فرهنگ­های خاصی اتفاق می­افتند" و همچنین مصاحبه‌شونده شماره 5 هم این­طور بیان داشت " عدم تطابق دستور چندهمسری در دین اسلام با شرایط کنونی"یکی دیگر از مضامین اصلی تفکر و باور در زمینه انتقادی است که مصاحبه‌شونده شماره 10 این‌طور بیان داشت: " چندهمسری همان خیانت است که مردان به بهانه­های مختلفی آن را انجام می­دهند که باعث می­شود خانواده از هم بپاشد زیرا زمانه این چیزها به پایان رسیده است و زنان دیگر چنین چیزی را نمی­پذیرند"و همچنین مصاحبه‌شونده 7 این‌طور بیان داشت" لزوم دادن حق‌وحقوق زن اول توسط شوهر".

تبدیل تهدید به فرصت

تبدیل تهدید به فرصت توسط زنان یکی دیگر از تم‌های پژوهش است. تبدیل تهدید به فرصت دارای زیرمضمون‌های اشتغال جوبی، رشدتعاملات اجتماعی و خوداتکایی و شناخت، دوستی و هکاری است. در زمینه اشتغال جویی مصاحبه‌شونده شماره 5 این‌طور بیان داشت:"من تا قبل از اینکه همسرم همسر دیگری بیاورد خانه­دار بودم و هیچ هدفی نداشتم اما حالا شغل خودم رادارم و سعی می­کنم در کارم پیشرفت کنم و همچنین مصاحبه‌شونده شماره 3 این‌طور بیان داشت "ایجاد منبع درآمد و سرگرمی با ایجاد شغل"، یکی دیگر از مضامین اصلی فرصت سازی برای زنان در زمینه شناخت، دوستی و همکاری است که مصاحبه‌شونده شماره 10 این‌طور بیان داشت:"تنها فرصتی که می‌تواند داشته باشد این است که زنان از این به بعد در انتخاب‌ها و تصمیماتشان دقت بیشتری داشته باشند" و همچنین مصاحبه‌شونده شماره 2 این­طور بیان داشت " درد دل زنان باهم دقت در تصمیم­گیری­های بعدی در زندگی".

مشکلات در چندهمسری

یکی از تم‌های پژوهش مشکلات در  چندهمسری است که دارای زیرمضمون‌های تقسیم منابع مالی، توجه به کار و کسب درآمد، فرزندپرروی، تزلزل پایگاه و جایگاه زن است. مصاحبه‌شونده شماره 9 این­طور بیان داشت : "شوهرم همیشه با زن جدیدش بیرون می­رود و برای او کادو می­خرد و برای من هیچ‌وقت وقت نداره و فقط گاهی برایم دارو می­خرد و بعضی وقتا بهم پول میده همیشه احساس کمبود محبت دارم" و همچنین مصاحبه‌شونده شماره 4 این‌طور بیان داشت " ایجاد شایعه­های منفی در مورد زن اول وضع معیشتی بد باوجود کار زن اول" یکی دیگر از مضامین اصلی مشکلات سایر همسرها است که مصاحبه‌شونده شماره 8 این­طور بیان داشت : "همسر اول همیشه به من طعنه می­زند و با من بسیار بدرفتار می­کند و همیشه من و فرزندانم را تحقیر می­کند البته حق هم دارد" و همچنین مصاحبه شماره 5 این‌طور بیان داشت"انجام امور فرزندان به‌تنهایی، خسته‌کننده بودن انجام امور به‌تنهایی".

اثرات پدیده چندهمسری بر فرزندان

اثرات پدیده چند همسری بر فرزندان دارای زیرمضمون‌های مشکلات تحصیلی فرزندان، مشکلات روحی و روانی، دغدغه مندی در نیاز‌های اولیه و تغییر جایگاه فرزندان است. مشکلات فرزندان در زمینه تحصیلی است که مصاحبه‌شونده شماره 9 این­طور بیان داشت: "همیشه کارهای خانه و نگهداری از من را پسر بزرگم انجام می­دهد برای همین درسش را ادامه نداد" و همچنین مصاحبه شماره 7 این­طور بیان داشت"عدم تمرکز فرزندان بر درس به دلیل ناراحتی از چندهمسری" یکی از مضامین اصلی مشکلات فرزندان در زمینه روانی است که مصاحبه‌شونده شماره 10 این­طور بیان داشت: " فرزندان هم با این مسئله زندگی­شان تحت تأثیر قرار می­گیرد و در یک خانواده کامل زندگی نمی­کنند و محبت پدر و مادر را به‌طور واقعی و کامل حس نمی­کنند. همچنین ممکن است روی روحیه­شان تأثیر داشته باشد و اعتماد کامل به پدرشان را از دست بدهند و همچنین مصاحبه‌شونده شماره 6 این‌طور بیان داشت"ناراحتی فرزندان از تمسخر آنان توسط دوستانشان".

علل پدیده چندهمسری

یکی از تم‌های پژوهش علل چندهمسری است که دارای زیرمضمون‌های مسائل روانی، نیازها و مسائل جنسی، فرزندآوری، حاکم بودن فرهنگ و سنن قدیمی و نارضایتی از همسران است.  در زمینه مسائل روانی مصاحبه‌شونده شماره 8 این­طور بیان داشت: "مهم­ترین دلیل تنوع‌طلبی است مانند شوهر من که به خاطر جوانی و زیباییم با من ازدواج کرد" و همچنین مصاحبه‌شونده شماره 1 این­طور بیان داشت" احساس قدرت مردان از چندهمسری"، یکی از مضامین اصلی علل چندهمسری نارضایتی از همسران است که مصاحبه‌شونده شماره 10 این­طور بیان داشت: "اختلاف فرهنگی و اختلاف میان زن و شوهر شاید مهم­ترین دلیل است".  در راستای فرزندآوری مصاحبه‌شونده شماره 3 این­طور بیان داشت"، داشتن فرزند بیش­تر، داشتن فرزند پسر".

نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها

هدف از پژوهش حاضر تجارب زیسته زنان از پدیده چندهمسری بود. یکی از یافته­های پژوهش تغییر دیدگاه و باورها است که دارای کدهای محوری همچون فرهنگی و انتقادی می­باشد. یافته­های پژوهش علی‌نقیان و روستاخیز (1397) تأییدکننده یافته­های پژوهش است. در تبیین این یافته­ها این‌طور می‌توان بیان داشت که تفکر و باور در حوزه فرهنگی شرایطی است که مستقیماً به گسترش این مسئله نمی­انجامد به عبارتی مستقیماً عامل اصلی چندهمسری نیست و به معنای دیدگاه­های افراد متفاوت و در مناطق مختلف درباره این موضوع است که این پدیده در برخی از فرهنگ‌های خاص و در مناطق دورافتاده رایج و موردقبول است. در حوزه انتقادی به مواردی همچون قضاوت­های سایر اشخاص نسبت به این پدیده اشاره شد و علاوه بر آن مواردی همچون حقوق و وظایف افراد درگیر با این پدیده نیز مؤثر در این عامل بود.

یکی از یافته­های پژوهش تبدیل تهدید به فرصت توسط زنان است که دارای کدهای محوری همچون اشتغال جوبی، رشدتعاملات اجتماعی و خوداتکایی و شناخت، دوستی و هکاری است. یافته­های پژوهش  داود، برگر-پولسکی، ابو-کاف و ساکی^[14](2020) و دشتیانه و همکاران (1400) یافته­های پژوهش حاضر را تائید نمی­کند. در تبیین در این یافته اینطور می‌توان بیان داشت که زنان با توجه به اینکه همسرشان زنی دیگر را اختیار کرده‌اند و این امر برای آن‌ها خوشایند نبوده است اما آن‌ها بر اینکه از این رویداد بتوانند سربلند و پیروز بیرون بیایند و نیازهای خانوادگی خود را برطرف سازند مسئله پیداکردن شغل و کسب درآمد را پیگیری کردند و به دنبال کسب استقلال به خصوص در مسائل مالی بوده اند و همچنین با توجه به اینکه شوهر در زندگی زنان کمتر حضور پیدا می‌کند لذا زنان می بایست نیازهای خود را برطرف سازند و این موجب رشد اجتماعی و خوداتکایی زنان می‌شود. از سویی در برخی از خانواده‌ها که شوهر چندین زن دارد تعامل بین زنان صورت گرفته و شکلی از دوستی و همکاری بین زنان یک مرد شکل گرفته اشت.

یکی از یافته­های پژوهش مشکلات زنان در پدیده چندهمسری است که دارای کد­های محوری همچون تقسیم منابع مالی، توجه به کار و کسب درآمد، فرزندپرروی، تزلزل پایگاه و جایگاه زن است. یافته­های پژوهش شجاعی و هنرپروران (1399)، ال-کریناوی وکانات-مایمون[15](2017)، دیسا[16](2016)، فرهمندو رضوانی(2019) و گادبان و گولدنر[17](2020) تأییدکننده یافته­های پژوهش است. در تبیین این یافته اینطور بیان کرد که چندهمسری مشکلاتی را برای زنان و فرزندان ایجادکرده است بطوری که با توجه به درگیری زنان به این پدیده و درگیرشدن ذهن آنها، در حوزه رسیدگی به فرزندان نقص‌هایی ایجاد شده است و تربیت و آموزش فرزندان تحت الشعاع این موضوع قرار گرفته است لذا به تربیت و پرورش فرزندان آسیب‌هایی زده است.  همچنین درحوزه تقسیم منابع مالی هم زنان و هم فرزندان نگرانی‌های خاص خود را دارند که در حوزه تقسیم منابع مالی پدر و خانواده چه اتفاقی خواهد افتادو همیشه با آمدن زن دوم، زن اول نگران کم توجهی مالی شوهر است و این موضوع مشکلاتی را ایجاد کرده است. یکی دیگر مشکلات ایجاد شده تزلزل پایگاه اجتماعی زنان است. نگاه برخی از زنان اجتماع به زنانی که دچار پدیده چندهمسری شده اند، مطلوب نیست و این نگاه که شاید در قالب تمسخر و سرزنش صورت می‌گیرد، زنانی که تجربه این پدیده را دارند را دچارمسائل روحی و روانی خاصی کرده است.

یکی از یافته­های پژوهش اثرات پدیده چندهمسری برای فرزندان است که دارای کدهای محوری همچون مشکلات تحصیلی فرزندان، مشکلات روحی و روانی، دغدغه مندی در نیاز‌های اولیه و تغییر جایگاه فرزندان است. یافته‌های پژوهش ریگی و همکاران (1392) تأییدکننده یافته­های پژوهش است. در تبیین اثرات پدیده چندهمسری بر فرزندان می­توان بیان داشت که چند همسری بر تحصیلی و بروز مشکلات روحی وروانی بر فرزندان اثراتی گذاشته است. فرزندان با توجه به اینکه مشاهده می‌کنند که پدر آنها چند زن را اختیار کرده است و نگران وضعیت آینده خود هستند و برای آن‌ها درگیری ذهنی و فکری ایجاد کرده است، در حوزه تحصیل عقب ماندگی‌هایی برای آن‌ها ایجاد می‌کند. از طرفی میزان رسیدگی پدر در هر خانواده کمتر می‌شود و وقت کمتری برای فرزندان هر زن می‌گذارد و هر زن مسائلی را در خانواده از مشکلات خود  در کنار فرزندان منتقل می‌کنند که باعث بروز مسائل روحی و روانی در فرزندان شده است.

یکی از یافته­های پژوهش علل پدیده چندهمسری است؛ که دارای کدهای محوری همچون مسائل روانی، نیازها و مسائل جنسی، فرزندآوری، حاکم بودن فرهنگ و سنن قدیمی و نارضایتی از همسران است. یافته­های پژوهش اسماعیلی و همکاران (1398) تأییدکننده یافته­های پژوهش است. در تبیین علل پدیده چندهمسری می­توان گفت که ازنظر زیاده­خواهی در برخی از مردان در جستجو شریکان جدید هستند که آن‌ها کمک کنند تا به شکل بهتر و راحت‌تر زندگی کنند و گاهی مردان پس از ناباروری زن اول برای داشتن فرزند به سراغ همسر دوم می­روند تا بتوانند فرزندی از زن دوم داشته باشند. در برخی از خانواده همسران نسبت به همدیگر درک درستی ندارند و دچار اختلاف می‌شوند و زندگی را به سمتی خواهد برد که زن و مرد دچار طلاق عاطفی و عدم ارتباط در خانواده شوند و شوهران برای آن‌که از این مسائل روحی و روانی بتوانند خود را خارج کنند به دنبال راهکارهای بیرونی همچون گرفتن زن دوم هستند و با توجه به این ذهنیت زن دوم را اختیار می‌‌کنند.

در راستای یافته‌های پژوهش می‌توان پیشنهاد داد که با توجه به اینکه همسران که پدیده چندهسری را تجربه کرده‌اند،  در راستای تربیت فرزندان مشکلاتی دارند، می بایست از طرف نهاد‌های مربوطه این خانواده‌ها شناسایی شوند و برای آن‌ها کلاس‌های توجیهی برگزار نمایند. با توجه به اینکه یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در حوزه تحصیل و مسائل روحی و روانی فرزندان خانواده‌های چندهمسر مشکلاتی دارند لذا پیشنهاد می‌شود که مدارس فرزندان این خانواده‌ها را شناسایی و برای این دانش‌آموزان و والدین آن‌ها کلاس‌های مشاوره‌ای برگزار نمایند.

از محدودیت‌های پژوهش می توان به این موضوع اشاره نمود که با توجه به اینکه برخی از زنان نسبت به انتقال تجارب از چندهمسری حساسیت داشتند لذا در این پژوهش برای گردآوری داده‌ها از مصاحبه استفاده گردید، در نتیجه ممکن است برخی از افراد از ارائه پاسخ واقعی خودداری کرده و پاسخ غیر واقعی داده باشند.نهاآنه

منابع

اسماعیلی، قاسم؛ افشانی، سید علیرضا؛ فلاح، محمدحسین و وزیری، سعید (1398). عوامل پیشگویی­کننده برانگیختگی روانی اجتماعی مردان به زندگی چندهمسری. مشاوره و روان­درمانی خانواده، 28(2)، 233-254.

  https://fcp.uok.ac.ir/article_61448.html

دشتیانه، سوده؛ زارع، شیوا و خرم­دل، کاظم (1400). چندهمسری و پیامدهای روانی-اجتماعی آن برای زنان (یک مقاله­ی مروری سیستماتیک مبتنی بر تبیین­های زیست-روانی تکاملی). روانشناسی و روان‌پزشکی شناخت. 8 (5)، 39-59.

 http://shenakht.muk.ac.ir/article-1-1133-fa.html

ریگی کوته، بهزاد؛ بختیار نصرآبادی، حسنعلی؛  سپهری، فریبا و نصرتی هشی، کمال (1392). بررسی تاثیر ساختار خانواده بر گرایش به رفتارهای پر خطر و ابعاد سازگاری (عاطفی، اجتماعی، آموزشی، کل) در دانش آموزان خانواده­های تک‌همسری و چندهمسری. فصلنامه علمی-ترویجی اخلاق،3(12)، 233-205.

http://akhlagh.morsalat.ir/article_21409.html

سلطانی رنانی، محمد (1398). بررسی شرایط و زمینه­های جواز چندهمسری در قرآن کریم. پژوهش­های اجتماعی اسلامی، 25(119)، 145-164.

 https://iss.razavi.ac.ir/article_375.html

شجاعی، زهرا و هنرپروران، نازنین (1399). پدیدارشناسی کیفیت زندگی زنان همسر اول در خانواده‌های چندهمسری. خانواده‌درمانی کاربردی، 1(4)، 89-104. https://www.aftj.ir/article_122558.html

شیخی، محمدتقی و محمدی، نعیما (1387). مطالعه تطبیقی روابط خانوادگی در خانواده‌های چند زن و تک همسر شهر زاهدان، پژوهش زنان، 6(4)، 183-207.  https://jwdp.ut.ac.ir/article_27700.html

صادقی، رسول؛ قدسی، علی‌محمد و افشار کهن، جواد (1386). واکاوی مسئله ازدواج و اعتبارسنجی یک‌راه حل. زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، 5(1)، 83-108.

https://jwdp.ut.ac.ir/article_19255.html

عرب، سعید؛ دانشمند، بدرالسادات؛ پودینه، زهرا؛ ثامتی، ناهید؛ میرگل، احمد و باباخانلو، اشرف (1394). بررسی میزان بهزیستی روان‌شناختی و سازگاری زناشویی و رضایت از زندگی در بین خانواده‌های چندهمسری و تک‌همسری. مشاوره و روان­درمانی خانواده، 18(2)، 80-96.

 https://fcp.uok.ac.ir/article_15737.html

علی­نقیان، شیوا و روستاخیز، بهروز (1397). فهم پدیدارشناسی چندهمسری در میان بلوچ­های ساکن شهرستان چابهار. پژوهش­های انسان­شناسی ایران، 8(1)، 95-117. https://ijar.ut.ac.ir/article_70510.html

فرهمند، مهناز و رضوانی، زهره (1398). ساختار و عملکرد خانوادگی در خانواده‌های تک‌همسری و چندهمسری. جامعه­شناسی کاربردی، 30(3)، 134-154. https://jas.ui.ac.ir/article_24047.html

محبوبی­منش، حسین (1383). تغییرات اجتماعی ازدواج. مطالعات راهبردی زنان، (26)، 172-202.

https://ensani.ir/fa/article/107396

Al-Krenawi, A. (2014). Psychosocial impact of polygamy in the Middle East. New York, NY: Springer. https://link.springer.com/book/10.1007/978-1-4614-9375-4.

Al-Krenawi, A., & Kanat-Maymon, Y. (2017). Psychological symptomatology, self-esteem and life satisfactions of women from polygamous and monogamous marriages in Syria. International social work, 60(1), 196-207. https://doi.org/10.1177/002087281456247.

Chojnacka, H. (1980). Polygyny and the rate of population growth. Population studies, 34(1), 91-107. https://doi.org/10.1080/00324728.1980.10412838.

Daoud, N., Berger-Polsky, A., Abu-Kaf, S., & Sagy, S. (2020). Sense of coherence among Bedouin women in polygamous marriages compared to women in monogamous marriages. Women & Health, 60(1), 43-59. https://doi.org/10.1080/03630242.2019.1610826.

Dissa, Y. (2016). Polygamy in Mali: social and economic implications on families. International Journal of African and Asian Studies. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2880034.

Rahmanian, P., Munawar, K., Mukhtar, F., & Choudhry, F. R. (2021). Prevalence of mental health problems in women in polygamous versus monogamous marriages: a systematic review and meta-analysis. Archives of women's mental health, 24, 339-351. https://link.springer.com/article/10.1007/s00737-020-01070-8.

Gadban, F., & Goldner, L. (2020). “I Have No Hope”: The Experience of Mothers in Polygamous Families as Manifested in Drawings and Narratives. Frontiers in psychology, 11, 608577. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.608577.

|||

[1]. نویسنده مسئول: گروه آموزش علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.                      Mo.alipour@cfu.ac.ir

[2]. گروه آموزش تاریخ، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

[3]. دانشجوی کارشناسی علوم اجتماعی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

[4]. دانشجوی کارشناسی علوم اجتماعی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

[5]. Polygyny

[6]. Polyandry

[7]. Polygyndry

[8]. Group marriage

[9]. Circle marriage

[10]. Al-Krenawi, A

[11]. Chojnacka, H

[12]. Rahmanian, P., Munawar, K., Mukhtar, F., & Choudhry, F. R

[13]. Collaizi, J

[14]. Daoud, N., Berger-Polsky, A., Abu-Kaf, S., & Sagy, S

[15]. Al-Krenawi, A., & Kanat-Maymon, Y

[16]. Dissa, Y

[17]. Gadban, F., & Goldner, L