The role of native-family games in satisfaction, empowerment and the six dimensions of family functioning Based on the McMaster model

نقش بازی‌های بومی- خانوادگی در رضایتمندی، توانمندسازی و ابعاد شش‌گانه کارکرد خانواده بر اساس مدل مک‌مستر

مژگان رحمانی تلیابی^[1] | محمدسجاد صیدی^[2] | سیدمحسن حجت‌خواه^[3]

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش بازی‌‌های بومی- خانوادگی در رضایت‌مندی، توانمندسازی و ابعاد شش گانه کارکرد خانواده بر اساس مدل مک‌‌مستر انجام گرفت. جامعه آماری این پژوهش را خانواده‌های دارای حداقل یک فرزند 6 سال به بالای ساکن شهرستان هرسین در سال1400 تشکیل  داد. پژوهش با روش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس‌‌آزمون با گروه کنترل انجام شد.  تعداد 20 خانواده که دارای ملاک‌های ورود بودند به روش در دسترس انتخاب، و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. مداخله بصورت مجزا برای هر خانواده و طی شش جلسه 90 دقیقه‌ای اجرا شد  و در این مدت گروه کنترل هیچگونه مداخله‌ای دریافت نکرد. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه ی سنجش خانواده (اپشتاین، بالدوین و بیشاپ، 1983)، پرسشنامۀ توانمندسازی خانواده (کورن، دیچیلو و فریسین، 1992) و پرسشنامه رضایت خانوادگی (السون و ویلسون، 1982) بودند. داده‌ها با استفاده از روش آماری تحلیل کوواریانس تحلیل شدند. یافته‌‌های پژوهش نشان داد که بازی‌های بومی- خانوادگی بر متغیرهای رضایتمندی خانواده (001/0>p، 89/57=F)، توانمندسازی خانواده (001 /0>P، 07/21=F) تأثیری معنادار دارد. همچنین متغیر بازی‌‌های بومی- خانوادگی به‌جز بعد کنترل رفتار(82/0<P، 82/0=F) توانست بر ابعاد دیگر کارکرد خانواده (ارتباط(001 /0>P، 88/13=F)، حل مسئله (001/0>P، 02/15=F)، ایفای نقش( 04/0>P، 23/4=F)، پاسخگویی عاطفی(005/0>P، 07/9=F)، مشارکت عاطفی ( 03/0>P، 97/4=F) و کارکرد کلی (01/0>P، 08/7=F) تأثیری معنادار داشته باشد. بر این اساس می‌‌توان نتیجه گرفت که اجرای بازی‌‌های خانوادگی می‌‌تواند از طریق ارتقاء کیفیت تعاملات بین اعضاء، مسئولیت‌‌پذیری و نقش‌‌پذیری آنها، تاثیرات مثبتی بر بهبود عملکرد خانواده و افزایش سطح رضایت‌‌مندی و توانمند‌‌سازی خانواده‌‌ها داشته باشد.

کلید واژه‌ها: مدل مک مستر، کارکرد خانواده، توانمنمدسازی، رضایت مندی، بازی‌های بومی _ خانوادگی.

مقدمه

خانواده اولین و منحصر به فردترین نهاد اجتماعی است. سلامت یک جامعه، به سلامت و رضایت اعضای خانواده از یک دیگر بستگی دارد ((گلدنبرگ وگلدنبرگ^[4]، 2012). خانواده، اصول و قواعد خاصی را ایجاد می کند و برای هریک از اعضاء نقش‌‌های متفاوتی تعیین می‌کند. در نظام خانواده، اعضاء به‌وسیله دلبستگی‌های عمیق عاطفی و احساسی به یک دیگر متصل هستند (ریان^[5] و همکاران، 2005). خانواده به‌عنوان یک واحد اجتماعی- عاطفی، می‌‌تواند کانون رشد و پیشرفت اعضاء و یا موجب ایجاد اختلال و فروپاشی اعضای خود باشد. ازسوی دیگر خانواده شالوده ای اساسی در ساختار اجتماعی جامعه است که زوال و فروپاشی جوامع وابسته به سلامت و اختلال خانواده است (گلدنبرگ وگلدنبرگ، 2012).

یکی ازمتغیرهایی که شرایط خانواده را در حوزه‌های گوناگون ارزیابی می‌‌کند عملکردخانواده^[6] است (محسنی، چیمه، پناغی و منصوری، 1390). کارکرد خانواده یک الگو از ارتباطات بین اعضای سیستم خانواده می‌‌باشدکه در بر گیرنده یک سری فعالیت‌های خانواده برای سروکار داشتن با نیاز‌‌ها درحد توانایی هریک از اعضای آن می‌باشد.کارکرد موثر و سالم خانواده با میزان تاب‌‌آوری، بهزیستی و رضایتمندی هر چه بیشتر اعضا همراه است(گسپر^[7] و همکارن، 2022). اماکارکرد نا سالم خانواده با عدم اعتماد اعضاء به یکدیگر و پرهیز از بحث و مذاکره در مورد احساسات خوشایند، شناخته می‌‌شود (کیم^[8] و همکاران، 2014). مدل مک‌‌مستر^[9] یکی از الگوهای با اهمیت در زمینه سنجش عملکرد خانواده است.

الگوی مک مستر، خانواده را به لحاظ کارکردی در قالب یک سیستم در نظر گرفته است که این سیستم، نقش مفید و موثری  در رشد و پیشرفت جنبه‌های زیستی، روانی و اجتماعی، همچنین نگهداری و حفاظت از اعضای خود دارد (پدرسن^[10] و همکاران، 2019). الگوی مک‌‌مستر، حل مسئله، ایفای نقش، پاسخ گویی عاطفی، همراهی عاطفی، ارتباط و کنترل رفتار، را از ابعاد مهم عملکرد خانواده معرفی می‌‌کند. حل مسئله بیانگر توانایی خانواده برای حل کردن مشکلات خانواده است. ارتباط به میزان روشنی و صحت تبادل اطلاعات بین اعضای خانواده اشاره می‌کند. ایفای نقش بیانگر خود کارآمدی هر یک از اعضاء بر اساس نقش و وظایفی است که خانواده تعیین کرده است. پاسخ‌گویی عاطفی بررسی میزان توانایی هر یک از افراد خانواده برای واکنش نشان دادن و پاسخ دادن به احساسات که در بر گیرنده پاسخ احساس شادکامی (شادی، حساس بودن به تماس لمسی، مهر ومحبت) و اضطراب ( نگرانی، غم و اندوه، افسردگی، خشم و ترس) است. همراهی عاطفی به میزان کیفیت علاقه و نگرانی که اعضای خانواده نسبت به یک دیگر اشاره می‌‌کند. در نهایت بعدکنترل رفتارکه درجه مناسب و استاندارد برای رفتار کردن است (ارچامباولت^[11] و همکاران، 2014). تمامی خانواده‌‌ها داری عملکرد ضعیف، در زمینه مسائل عاطفی، مشکل دارند و معمولاً از انجام مراحل حل مسئله عاجزند. دراین خانواده‌‌ها، به ارتباطات بین اعضا توجه نمی‌‌شود، نقش هر یک از اعضاء مشخص و روشن نیست، سطح واکنشهای هیجانی محدود است و کمیت و کیفیت این واکنش‌‌ها متناسب با شرایط و محیط نیست، اعضای خانواده علاقه ای به یک دیگر ندارند (لویتان^[12] و همکاران، 2019؛ رایان وگاتمن^[13]،2003).

یکی از ابعاد مهم زندگی در خانواده، رضایت خانوادگی^[14] است. رضایت خانواده به درجه‌‌ای که افراد خانواده در کنار یکدیگر احساس شادی و خوشبخت بودن می کنند اشاره می‌‌کند. سه بعد رضایت خانواده در بر گیرنده‌‌ انسجام، انعطافپذیری و ارتباطات است (السون^[15]،  2004). رضایت خانوادگی سه جزء دارد که عبارتند از: 1- عاطفی، 2- رفتاری و 3- شناختی. جزء عاطفی مانند احساسات مثبت و مطبوع، جزء شناختی مانند ارزیابی‌های خوشایند و مثبت و رفتاری مانند رفتارهای که ناشی از حالات عاطفی و شناخت‌های مطلوب و مثبت است (باگر^[16] و همکاران، 2008؛ فورد[17] و همکاران، 2007).  رضایت خانوادگی می تواند سبب  رشد و پیشرفت مادی و معنوی هر جامعه ای شود(عدالتی و ردزوآن^[18]، 2010). شخصی که از زندگی خانوادگی خود رضایت دارد، برای خانواده خود وقت بیشتری صرف می کند و انرژی فیزیکی و روانی بیشتری می‌‌گذارد و به اهداف خانوادگی اهمیت و ارزش بیشتری می‌‌دهد (دیکسون و ساگاس^[19]، 2007). این ارزش، اهمیت و نگاه مثبت به خانواده موجب کمتر شدن میزان تعارضات، مسائل و مشکلات در زندگی خانوادگی هر فرد می شود ( کاراتپی و الوداگ^[20]، 2008). شواهد پژوهشی نشان می‌دهد زنان و مردانی که از زندگی خانوادگی خود راضی هستند  نسبت به کسانی که از زندگی خانوادگی خود ناراضی هستند، به جدایی کمتر فکر می کنند و نسبت به کلیت خانواده احساس پایدار و عمیقی دارند (دیلانگیز و زویکر^[21]، 2017؛  شریوسکا^[22]،2012).

توانمندی خانواده^[23] فرایندی است که طی آن خانواده، جهت مدیریت مطلوب زندگی دانش و مهارتهای لازم راکسب می‌‌کند و در نتیجه این امر میزان کیفیت زندگی و شیوه زندگی هر یک از افراد خانواده رشد می‌‌کند (سوبندی^[24]، 2013). در حقیقت توانمند سازی خانواده فرایندی تعاملی و مثبت است که مرتبط با دیگران است و در ارتباط با آنها شکل می‌‌گیرد (هان^[25] و همکاران، 2018). این نوع از توانمندی حاصل ارتباط متخصصان سلامت و خانواده‌‌ها است که سبب می‌‌شود اعضاء احساس کنترل بیشتری بر زندگی خانوادگی داشته باشند و موجب تغییراتی می‌‌شودکه میزان توانایی، قدرت و مهارتهای خانواده را ارتقاء می‌‌بخشد (گریوز و شلتون^[26]، 2007). نتایج پژوهش‌ها نشان داده است که توانمندسازی خانواده و دریافت خدمات خانواده محور در ارتقا کیفیت زندگی والدین و کاهش سطح مشکلات رفتاری کودکان مؤثر است (هیان^[27] و همکاران، 2019؛  گراواز و شلتون، 2007).

بازی^[28] فرآیندی است که همراه آن احساس شادی و لذت فراوانی وجود دارد، بازی هدف مادی خاصی ندارد، افراد حین بازی فعالیت و تحرک زیادی دارند و با آزادی کامل به انتخاب کردن بازی وادامه دادن به آن می پردازند (بخشی، 1390). در حقیقت بازی سبب رشد و تکامل استعداد‌ها، کسب لذت ورفع نیاز­ها، ابزار تفکر و ارضای حس کنجکاوی است. در اجرای هر بازی تعداد زیادی فعالیت‌های حرکتی وجود دارد که می­تواند سبب تشویق کودکان به شرکت  کردن در فعالیت­های بدنی شود (مهجور، 1383). محققان با استفاده از نظریات هوزینگا^[29] و لیکوز^[30] طبقه بندی ششگانه ای را به کارگرفتند :1- بازی مهارت فیزیکی است که ویژگی بارز آن فعالیتهای حرکتی بازیکنان است2- بازی‌های استراتژیک،که در آن بازیکنان از میان حرکت­های کنشی انتخاب‌های عقلانی  می کنند 3- بازی­های شانسی،که ویژگی‌های غالب آنها نبود کنترل بر نتیجه کار و دخیل بودن شانس بازیکنان 4- بازیهای موزون، ویژگی این نوع بازی،کنترل همگانی وجمعی بر فعالیت­ها و اعمال یک فرداست 5- بازیهای تقلیدی ویژگی این نوع بازی الگوسازی برای فرد وایفای نقش است و 6- بازیهای تهاجمی، این نوع بازی خشونت فیزیکی یا زبانی همراه است (بخشی،1390).  بازی­ها فواید بسیاری دارند از جمله: تعاملات اجتماعی و روابط بین­فردی را گسترش می­دهد، بازی رابطه­های بین فردی را تقویت می­کند، تنش­ها و درگیری­ها را کاهش می­دهد،  میزان اطلاعات و آگاهی افراد را بیشتر می کند، افزایش میزان اعتماد بنفس، افزایش دوستی و صمیمیت بین افراد، از بین رفتن دشمنی‌ها و خصومت‌ها، وبه همه ای افراد در گروه­های خانوادگی یا اجتماعی کمک می­کند تا یکدیگر را درک کنند و از بودن با یکدیگر لذت ببرند و ازهمه مهمتر انرژی فوق­العاده مثبتی در افرادی که درگیر بازی بوده­اند جریان می­یابد (باشتوونکو[31] و همکاران، 2021؛  هیمن اور و باومن[32]، 2018؛ آلکاراز-مونوز[33] و همکاران، 2020؛ واردا، 2007؛ ترجمه حسین فدایی و ارسلانی ^[34]،1397). شواهد پژوهشی نشان می­دهد که اجرای متعادل بازی­های ویدئویی باعث ایجاد پیوند و بهبود روابط خانوادگی، ایجاد احساسات مثبتی مانند، خوشبختی و لذت، احساس نزدیکی به عزیزان، حفظ تعامل بین نسل‌های خانواده می شود (چنگ^[35] و همکاران، 2018).

یکی از انواع مختلف بازی‌ها که دارای جذابیت خاصی هستند  بازی‌های بومی-محلی است. بازی‌های بومی محلی با آداب رسوم و الگو‌های حرکتی مردم در مناطق متفاوت جغرافیایی مردم در ارتباط هستند (روحی دهکردی، 1392). این بازی­ها تنوع بسیاری دارند و به صورت آزادانه و بدون مقید بودن به مکان، به راحتی بدون ابزار دست و پا گیر، قابل اجرا هستند. همین ویژگیها سبب شده که افراد ( پیر و جوان و کودک)به انجام بازی‌های بوی و محلی میل داشته باشند. به طور کلی   می توان هدف بازی را بیدار کردن ظرفیت اشخاص برای لذت جویی از زیبایی، محبت کردن ، همکاری و کمک به آگاه شدن ازاین لذت دانست و انگیزه انسان را برای روی آوردن به بازی در روحیه کنجکاوی و کاوشگری خلاصه کرد و ایجاد آمادگی در افراد برای رویا رویی با شرایط و وضعیت‌های پیش بینی نشده را به آن اضافه کرد (نوروزی بجقی، 1394). از جمله ویژگی‌های نهادینه شده در بازی‌های بومی محلی، احترام به حقوق دیگران، مسولیت پذیری، قانون پذیری، تقویت کار گروهی، مدیریت رفتار می باشد (درخشان زاویه،1390) که به نظر می رسد موارد ذکر شده بتواند نقش مؤثری بر شاخص­های کیفیت و کارکرد خانواده داشته باشند. اما با این حال در بررسی‌های انجام شده در زمینه نقش بازی­های خانوادگی در شاخص‌های کیفیت و کارکرد خانواده خلأ بسیار جدی وجود دارد. طی این بررسی­ها پروتکل منسجمی در زمینه بازی­های خانوادگی و نیز مطالعه ای علمی و نظام­مند در زمینه اثرات این بازیها بر ابعاد و مؤلفه‌های خانواده چه در داخل و چه در خارج یافت نشد. بنابراین پژوهش حاضر با در نظر گرفتن این دو خلأ در پی پاسخگویی به این سوال است که بازی‌های خانوادگی چه تاثیراتی بر توانمندسازی، رضایتمندی و ابعاد شش گانه کارکرد خانواده دارد؟

روش پژوهش

در این پژوهش طرح تحقیق از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون– پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش خانواده‌های دارای حداقل یک فرزند 6 سال به بالای ساکن شهرستان هرسین در سال‌های 1401-1400 بود. روش نمونه‌گیری به‌صورت در دسترس بوده است. به این ترتیب که تعداد بیست خانواده را که دارای ملاک‌های ورود باشند انتخاب، سپس این بیست خانواده به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. ملاک‌های انتخاب اعضاء برای گروه آزمایش داشتن حداقل یک فرزند 6 ساله و یا 6 سال به بالا (برخی بازی‌های خانوادگی به فرزندی بالای شش سال نیاز دارد)، حداقل دو سال از ازدواج آنها گذشته باشد (خانواده‌ها پس از دوسال شکل گیری، هویت منسجمی می یابند) و زوجین در آستانه طلاق نبوده و اقدامی قانونی برای طلاق نکرده باشند و ملاک‌های خروج این پژوهش، عدم همکاری خوب و دقیق در انجام بازی‌ها و عدم رضایت و تمایل به ادامه پژوهش بود پس از انتخاب اعضاء ابتدا پیش آزمون برای همه بیست خانواده (پدر و مادر) اجرا شد و سپس پروتکل بازی‌های خانوادگی برای گروه آزمایش (به‌صورت تک به تک برای هر خانواده) ارائه شد. در نهایت پس از یک هفته از اتمام اجرای پروتکل پس آزمون اجرا شد. برای کنترل متغیر مداخله گر زمان، پژوهشگر هر جلسه بازی خانوادگی  را به صورت دوره ای در همه خانواده‌های گروه آزمایش اجرا و پس از تکمیل دور اول جلسه بعد را روی خانواده‌های گروه اجرا می کرد. به منظور رعایت ملاحظات اخلاقی، ازتمامی افراد شرکت‌کننده در پژوهش به صورت شفاهی رضایت حضور در پژوهش کسب گردید و به مشارکت‌کنندگان جهت حفظ اطلاعات آنها و به‌کار بردن این اطلاعات صرفاً برای کار پژوهشی اطمینان خاطر داده شد. لازم به ذکر است که پروتکل بازی‌های بومی- خانوادگی محقق ساخته و پس از جستجوی پژوهشگران در منابع مکتوب (واردا، 1397؛ رضوانفر، 1390؛ زارع مقدم، محمدی آرام و امدادی نسب، 1397) و شفاهی طراحی و تنظیم شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش، از آمار توصیقی و استنباطی استفاده شد. در سطح توصیفی، آمارهای میانگین و انحراف استاندراد و در سطح استنباطی، تحلیل کوواریانس تک‌راهه مورد استفاده قرار گرفت. جهت تجزیه وتحلیل داده‌ها از نرم افزار SPSS نسخه 25 استفاده شد.

مقیاس سنجش خانواده مدل مک مستر^[36](FAD)

مقیاس سنجش خانواده بر اساس مدل مک مستر به منظور توصیف ویژگی‌های سازمانی و ساختاری خانواده توسط اپشتاین^[37] و همکاران (1983) طراحی شد. این مقیاس دارای 60 سوال و شامل 7 مقیاس می‌باشد که 6 بعد خانوادگی: حل مسئله، ارتباط، نقش‌ها، پاسخگویی عاطفی، همراهی عاطفی، کنترل رفتار و یک بعد عملکرد کلی خانوادگی را می‌سنجد. هر سوال به یکی از این مقیاس‌ها مربوط می‌شود، که عملکرد سالم و ناسالم خانواده را توصیف می‌کنند. عبارات مربوط به هر زیر مقیاس: زیر مقیاس نقش‌ها شامل 9 عبارت، حل مسئله 6 عبارت، ارتباط  7 عبارت، پاسخ‌گویی عاطفی 7 عبارت، همراهی عاطفی 8 عبارت، کنترل رفتار 10 عبارت و زیر مقیاس کارکرد کلی 13 عبارت می‌باشد(اپشتاین و همکاران، 1983). مقیاس پاسخ‌دهی به این پرسشنامه براساس طیف لیکرت چهار قسمتی از کاملاً موافق نمره (1) تا کاملاً مخالف نمره (4) می‌باشد. نمرات بالاتر نشان‌دهنده‌ای کارکرد ضعیف تر خانواده و نمرات کمتر نشان‌هنده کارکرد بهتر خانواده است. در مطالعه اپشتاین و همکاران (1983) روایی این ابزار به روش تحلیل تشخیصی^[38] خانواده‌های سام و ناسالم مورد تایید قرار گرفت. روایی ملاکی ابزار سنجش خانواده نیز از طریق همبستگی با مقیاس رضایت زناشویی والاس^[39] (1953) 53/0 محاسبه  و پایایی خرده مقیاس‌های آن به روش آلفای کرونباخ در بازه 74/0 تا 92/0 بدست آمد. این ابزار در ایران توسط زاده محمدی و ملک خسروری (1385) هنجاریابی شده است که ضریب آلفای کرونباخ کلی محاسبه شده برای کل مقیاس‌ها برابر 94/. بوده است. همچنین در مطالعه یوسفی (1391) روایی سازه این ابزار با استفاده از روش تحلیل عاملی تأییدی محاسبه و ساختار عاملی ابزار مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن به روش آلفای کرونباخ 83/0 بدست آمد. 

مقیاس توانمندسازی خانواده^[40] (FES)

این مقیاس توسط کورن^[41] و همکاران (1992) ساخته شد که شامل 34 ماده و 3 خرده مقیاس می‌شود: خرده مقیاس خانواده 12 ماده، سیستم‌های خدماتی 12 ماده، و اجتماعی سیاسی 10 ماده  می‌باشد. ماده‌های این مقیاس بر اساس یک طیف لیکرت 5 درجه­ای (1= کاملاً غلط تا 5= کاملاً صحیحً) نمره‌گذاری می‌شوند، و حداقل و حداکثر نمره‌های آن به ترتیب 34 و 170 است. نمره بین 34 تا 68 نشان‌دهنده‌ای توانمندی ضعیف خانواده، نمره بین 68 تا 102 نشان‌دهنده توانمندی متوسط و نمره بیشتر از 102 نشان دهند توانمندی قوی خانواده است(کورن و همکاران، 1992).کورن و همکاران ضرایب پایایی آلفای کرونباخ خرده مقیاس‌های این ابزار را از 87/ تا 88/.، ضرایب پایایی باز آزمایی (با فاصله 3 تا 4 هفته) را از 83/0 تا 85/.، ضرایب توافق بین ارزیابی کننده‌ها ( ضریب کاپا) را از 70/0 تا 82/. گزارش کردند. ورنما^[42] و همکاران (2014) در تحلیل عاملی روی این مقیاس به سه عامل مرتبط با خانواده، سیستم خدماتی و اجتماعی دست یافتند و روایی همگرای آن را با استفاده از همبستگی بین ماده‌ها با خرده مقیاس‌های خانواده  از 78/0 تا 85/0، سیستم خدماتی از 59/0 تا 80/0 و اجتماعی از 72/0 تا 89/0 گزارش کردند. همچنین در پژوهش حاضر ضریب پایایی به روش آلفای کرونباخ 95/0 محاسبه شد.

مقیاس رضایت خانوادگی^[43] (FSS)

مقیاس 10 ماده‌ای رضایت از خانواده بر اساس مقیاس 14 سؤالی السون و ویلسون^[44] (1982) ساخته شده است. این مقیاس رضایت از جنبه‌های مختلف کار کرد خانواده، شامل صمیمیت خانواده، انعطاف‌پذیری و ارتباطات را می‌سنجد. نمره‌گذاری این ابزار براساس یک طیف
5 درجه‌ای از نوع لیکرت، از 1 برای کاملاً ناراضی تا 5 برای کاملاً راضی اجام می‌شود. هر فرد می‌تواند نمره ای بین 10 تا 50 دریافت کند. آندرهیل^[45] و همکاران (2004) در پژوهشی بر روی بیش از 1000 خانواده جهت سنجش روایی این ابزار همبستگی آن را با مقیاس رضایت از زندگی 43/0 و پایایی آن را به روش آلفای کرونباخ 94/. تا 95/. به‌دست آوردند. در مطالعه حبیبی، مظاهری، دهقانی  و عاشوری (1393) ساختار تک عاملی مقیاس رضایت خانوادگی به روش تحلیل عاملی مورد تأیید قرار گرفت و ضریب پایایی به روش آلفای کرونباخ برای پدران، مادران و فرزندان به ترتیب 90/، 89/0 و 88/0 گزارش شده است. پایایی این مقیاس در پژوهش عالی‌پور بیرگانی (1391) با روش آلفای کرونباخ 92/. محاسبه شد.

جدول1. پروتکل محقق ساخته اجرای بازی‌های خانوادگی

جدول 2: شرح بازی‌ها به ترتیب جلسات

یافته‌ها

از 40 نفر شرکت‌کننده در پژوهش 20 نفر (50 درصد) مذکر، 20 نفر (50 درصد) مؤنث و میانگین سنی آنها 52/35 (کمینه 27 و بیشینه 48) سال بود. همچنین  میانگین مدت ازدواج شرکت کنندگان 15/12 (کمینه 8 و بیشینه 19) سال بود. توزیع تحصیلات آنها اینگونه بود که 8 نفر زیر دیپلم (20 درصد)، 15 نفر دیپلم (5/37 درصد)، 7 نفر فوق دیپلم (5/17)،  9 نفر کارشناسی (5/22) و 1 نفر کارشناسی ارشد (5/2 درصد) داشتند.  برای بررسی مفروضه‌های تحلیل کوواریانس از آزمون­های چولگی و کشیدگی جهت بررسی توزیع  نرمال بودن داده‌ها  و f لوین برای بررسی همگنی واریانس‌ها استفاده شد.

جدول 3: نتایج چولگی و کشیدگی  و آزمون f  لوین برای بررسی نرمال بودن توزیع متغیر‌ها و  همگنی واریانس‌ها

با توجه به جدول آماره‌های متغیر رضایت‌مندی خانواده، توانمندسازی خانواده، ارتباط، ایفای نقش، حل مسئله، پاسخ‌گویی عاطفی، همراهی عاطفی کنترل رفتار و کارکرد کلی معنی‌دار نیست، بنابراین فرض نرمال بودن توزیع نمرات و نیز همسانی واریانس‌های متغیر‌های پژوهش مورد تأیید است.

جدول 4: تحلیل کواریانس تک متغیره برای مقایسه میانگین نمرات پس آزمون دو گروه آزمایش وکنترل

آزمون تحلیل کوواریانس تک راهه برای بررسی تفاوت دو گروه آزمایش وگواه را نشان می‌دهد. همان‌طور که در جدول ملاحظه می‌شوددو گروه آزمایش و کنترل در مرحله پس آزمون در متغیر‌های رضایتمندی خانواده  (01/0> p، 89/57=F)، توانمند سازی خانواده (01/0> p،07/21=F)، ایفای نقش (05/0> p، 01/21=F)، حل مسئله (01/0> p،02/15F=)، ارتباط  (01/0> p، 88/13F=)، همراهی عاطفی  (05/0> p،97/40F=)، پاسخ گویی عاطفی (01/0> p، 07/9 F=) و کارکرد کلی (01/0> p،80/7=F) تفاوت معنا داری دارند در نتیجه کاربند آزمایشی بر این متغیر‌ها اثر داشته و آنهارا ارتقاء بخشیده اما در بعد کنترل رفتاری  (05/0< p، 05/0=F) تفاوت معنا داری وجود ندارد درنتیجه کاربندی آزمایشی بر بعدکنترل رفتار  اثر نداشته و آن را ارتقا نبخشیده است.

بحث و نتیجه‌گیری

هدف از مطالعه حاضر بررسی نقش بازی‌های خانوادگی در رضایت‌مندی، توانمندسازی و ابعاد شش‌گانه کارکرد خانواده بر اساس مدل مک مستر بود. نتایج به‌دست آمده از اجرای این پژوهش نشان داد که اجرای بازی‌های خانوادگی بر متغیرهای رضایتمندی خانواده، توانمندسازی خانواده، و زیر مقیاس‌های ارتباط، حل مسئله، ایفای نقش، پاسخگویی عاطفی، مشارکت عاطفی و  کارکرد کلی از ابعاد شش‌گانه کارکرد خانواده تأثیرگذار بوده است.

یکی از یافته‌های مهم پژوهش تأثیر بازی‌های بومی- خانوادگی بر رضایتمندی خانواده بود. در بررسی‌های پژوهشگر مطالعه ای که دقیقا نقش بازی‌ها را در رضایت‌مندی خانوادگی بررسی کرده باشد یافت نشد اما نتایج مطالعه زابرسکی^[46] (2001) نشان داد رابطه مثبتی بین اوقات فراغت خانواده و رضایت از زندگی وجود دارد. همچنین نتایج پژوهش زابرسکی و مک کورمیک (2003) نشان داد، مشارکت در اوقات فراغت خانواده، مهم‌ترین عامل پیش‌بینی‌کننده رضایت از زندگی خانوادگی است. در تبیین این یافته پژوهش می‌توان گفت رضایت از زندگی خانوادگی وضعیتی است که والدین و فرزندان در بیشتر مواقع احساس شادی دارند، بازی موجب تخلیه هیجانی و شادی و نشاط اعضای خانواده می‌شود،  اعضای خانواده هنگام بازی هیجانات مثبت زیادی را تجربه می‌کنند. مثلاً در بازی وسطی هر کدام از بازیکنان مقدار زیادی تحرک همراه با لذت و شادی را تجربه می‌کنند. این هیجانات مثبت، موجب احساس شادی بیشتر بین اعضای خانواده می‌شود واعضاء از بودن در کنار یک دیگر لذت می‌برند و همین امر ارتباط بین اعضا را کیفیت می‌بخشد.کیفیت ارتباط بین اعضای خانواده یکی از مؤلفه‌های مهم رضایتمندی از زندگی خانواده محسوب می‌شود می‌توان گفت که بازی‌های خانوادگی می‌توانند از طریق ارتقاء کیفیت ارتباط بین اعضاء احساس رضایت بیشتری از زندگی خانوادگی ایجاد کنند. همچنین محققان استدلال کرده‌اند که ارتباطات خانوادگی مؤثر تاثیرات مثبتی بر انسجام خانواده و سازگاری بین اعضای خانواده دارد (السون،2000).

نتایج به‌دست آمده از این پژوهش نشان داد که اجرای بازی‌های خانوادگی بر توانمندسازی خانواده تاثیر دارد. در تبیین یافته اخیر باید به این نکته اشاره کرد که توانمندسازی یک فرایند متمرکز به عمل است که از طریق آن اشخاص چگونگی تسلط و کنترل کردن زندگی خود در خانواده را یاد می‌گیرمی‌آموزند(استروتز^[47]، 2013). اداره خانواده به نحو احسن نیازمند همکاری اعضای خانواده است. عنصری که معمولاً در بازی‌ها وجود دارد همکاری و کار گروهی است (باشتوونکو و همکاران، 2021). مثلاً در بازی فرار، یکی از اعضاء گرگ می‌شود و بقیه اعضا به‌صورت تیمی با یک دیگر همکاری می‌کنند و دایره وار قرار می‌گیرند و دست هم دیگر را می‌گیرند که گرگ از وسط دایره فرار نکند. فرد در بازی می‌آموزد موفقیت در همکاری با دیگران حاصل می‌شود و از طریق همین همکاری مهارت حل مسئله در خوانده به خوبی تقویت می‌شود. یکی از ویژگی‌های بازی تسریع قدرت تصمیم‌گیری و اراده بازیکنان است. اعضاء می‌آموزند که برای پیش برد اهداف باید به‌صورت تیمی با یک دیگر همکاری کنند و این کار تیمی کنترل و در نهایت احساس خودکارآمدی اعضاء را برای رسیدن به اهداف تقویت می‌کند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که اجرای بازی‌های خانوادگی موجب افزایش میزان توانمندسازی خانواده می‌شود.

نتایج به‌دست آمده از این پژوهش نشان داد که اجرای بازی‌های خانوادگی بر بعد حل مسئله از ابعاد شش‌گانه کارکرد خانواده تأثیر دارد. در برسی‌های پژوهشگران مطالعه همسو یا نا همسو با نتیجه اخیر یافت نشد. در تبیین این یافته می‌توان به این نکته اشاره کرد که یکی از عواملی که موجب توانایی حل مسئله در افراد می‌شود مسئولیت‌پذیری است (فرضی و زارعی، 1394). مسولیت‌پذیری از جمله ویژگی است که در اجرای هر کدام از بازی‌ها وجود دارد. افراد مسئول پیامدهای رفتار و انتخاب‌های خود را می‌پذیرند، در اجرای هر بازی، هر کدام از بازیکنان با ترتیب دادن به افکار خود و رعایت نظم و قانون خاص بازی‌ها دست به انتخاب می‌زنند، و نتیجه و پیامد بازی‌ها را می‌پذیرند. در حل مسئله افراد روی مسئله متمرکز می‌شوند و بعد از آن به راه‌حل‌های گوناگون حل مشکل فکر می‌کنند و مناسب‌ترین راه حل را انتخاب می‌کنند، مثلاً در نقطه بازی، بازیکنان باید تمرکز کنند که بتوانند نقاط مناسب را به هم وصل کنند تا بیشترین مربع‌ها را به اسم خود تکمیل کنند. در اجرای هر بازی، بازیکن بر انجام صحیح هر بازی تمرکز می‌کنند تا مناسب‌ترین گزینه را انتخاب و بهترین حرکت را انجام دهد. بنابراین بسیاری از مکانیسم‌های تعبیه شده در بازی‌های خانوادگی در عمل مسؤلیت پذیری را که یکی از عوامل مهم مهارت حل مسئله در خانواده است را تقویت می‌کنند.

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بازی‌های خانوادگی بر بعد ارتباط از ابعاد شش‌گانه کارکرد خانواده تأثیر دارد. این نتیجه همسو با پژوهش فنکورت^[48] و همکاران (2021) و (چنگ و همکاران، 2018). است که نشان داد تفریح و بازی می‌تواند روابط انسانی را تقویت نموده و باعث افزایش سلامت جسمانی و روانی و همچنین افزایش مهارت‌های توسعه روابط اجتماعی شود. بعد ارتباط مربوط به توانایی خانواده در تبادل اطلاعات است .این بعد از کارکرد خانواده شامل ارتباط کلامی و غیرکلامی است (بارکر و چانگ^[49]، 2013). یکی از بازی‌های که در تقویت ارتباط کلامی اعضای خانواده تاثیر گذار است، بازی کشاورز رفت به بازار است. در این بازی جملات طولانی زیادی، به‌صورت متوالی تکرار می‌شود و همین تکرار در تقویت ارتباطات کلامی اعضای خانواده تاثیرگذار است. همچنین اجرای بازی پانتومیم در تقویت ارتباط غیر کلامی اعضاء موثر است در حین اجرای بازی پانتومیم، بازیکنان بسیاری از حرکات و اشاره‌های غیر کلامی را انجام می‌دهد و همین امر موجب تقویت ارتباط غیر کلامی اعضای خانواده می‌شود. بنابراین بازی‌های خانوادگی با تقویت ادراک اعضای خانواده از یکدیگر می‌تواند کیفیت و شفافیت ارتباط را در بین اعضای خانواده افزایش دهد.

یافته دیگر پژوهش مؤید تأثیر بازی‌های بومی- خانوادگی بر ایفای نقش از ابعاد شش گانه کارکرد خانواده است. هریک از اعضای خانواده نقش و وظیفه‌ای بر عهده دارد. این نقش‌ها الگوهای تکراری رفتار و عملکرد اعضاء هستند یکی از عناصر موجود در بازی، نقش پذیری افراد در جریان بازی است (مک دونالد و پارک^[50]، 1986). مثلا در بازی گرگم و گله می‌برم یکی از اعضا نقش گرگ و اعضای دیگر نقش بره را بازی می‌کند. معمولاً بازیکنان در جریان بازی‌های خانودگی هر کدام نقشی را می‌پذیرند و خود را به‌طور واقعی در آن نقش تصور می‌کنند و تلاش می‌کنند وظایف نقش خود را به نحو احسن انجام دهند. همین امر موجب تقویت بعد ایفای نقش از ابعاد شش گانه کارکرد خانواده می‌شود چرا که هر کدام از بازیکنان عهده دار نقش خود در بازی می‌شوند برای هر چه  بهتر انجام دادن این نقش، تلاش می‌کنند و یاد می‌گیرند که هر فرد در هر موقعیت وظایف خاصی دارد که مسئول انجام دادن آن می‌باشد.

یافته‌های این این پژوهش نشان می‌دهد که اجرای بازی‌های خانوادگی بر بعد پاسخ‌گویی عاطفی از ابعاد شش‌گانه کارکرد خانواده تأثیر دارد. در بعد پاسخگویی عاطفی چگونگی واکنش‌های عاطفی اعضای خانواده بررسی می‌شود که شامل چگونگی ابراز عواطف بین اعضای خانواده متناسب با شرایط و موقعیت است. بازی‌ها ساختاری ایجاد می‌کنند که ادامه یا ارتقاء کیفیت آن، تنها از کانال پاسخ‌دهی صحیح عاطفی می‌گذرد (آلکاراز- مونوز و همکاران، 2020)، به این معنا در صورتی که افراد هیجانات و احساسات یک دیگر را معتبر ندانند و پاسخ مناسبی به آن ندهند بازی نمی‌تواند ادامه پیدا کند یا کیفیت آن به شدت افت خواهد کرد. به همین دلیل است که اجرای بازی‌های بومی خانواگی به خوبی توانسته است پاسخ‌دهی عاطفی اعضای خانواده را افزایش دهید.

نتایج به‌دست آمده از اجرای این پژوهش نشان می‌دهد که اجرای بازی‌های خانوادگی بر بعد مشارکت عاطفی از ابعادشش‌گانه کارکرد خانواده تأثیردارد. بعد مشارکت عاطفی به میزان مشارکت و درگیر بودن و سطح مراودات  اعضاء با یکدیگر اشاره می‌کند. بر این اساس می‌توان اینگونه استدلال کرد که اساساً کیفیت مهم بازی‌های خانوادگی ایجاد یک بستر پر هیجان برای فعال کردن بیش از پیش مراوده‌های افراد است (هیمن اور و باومن، 2018). این نوع از بازی‌ها تعاملی بوده و همه اعضا به نوعی با یکدیگر درگیر هستند. این افزایش چشمگیر مراوده و درگیری اعضا با یکدیگر که در ساختار بازی‌های خانوادگی رخ می‌دهد عملاً ظرفیت خانواده برای مشارکت عاطفی به سطح بالاتری ارتقا می‌بخشد.

نتایج به‌دست آمده از اجرای این پژوهش نشان می‌دهد که اجرای بازی‌های خانوادگی بر بعد کنترل رفتار تاثیر ندارد. در تبیین عدم تأثیر بازی‌های بومی- خانوادگی بر بعد کنترل رفتار می‌توان به این نکته اشاره کرد که محور اصلی بعد کنترل رفتار ایجاد قواعد برای مهار اعضای خانواده است. در حالی که ویژگی‌های اصلی بازی‌ها افزایش خودانگیختگی و بداهه‌گری اعضای خانواده است. اعضاء هنگام بازی هرچه خلاقیت و خنودانگیختگی بیشتری داشته باشند موفقیت و لذت بیشتری کسب خواهند کرد. بنابراین می‌توان استدلال کرد که روح حاکم بر بازی مغایر با بعد کنترل رفتار است و به همین دلیل نتوانسته تأثیر معناداری بر این متغیر بگذارد.

با توجه به روش و تعداد نمونه در تعمیم نتایج این پژوهش به جوامع دیگر محدودیت وجود دارد. همچنین پژوهشگران به جهت عدم دسترسی به بانک جامع و کاملی از بازی‌های بومی و محلی در تدوین پروتکل با مشکلاتی مواجه بودند. پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی یک نظام تفکیکی برای مقایسه انواع بازی‌های خانوادگی (دورهمی، فیزیکی و فکری و غیره) به جهت بررسی تأثیر‌گذاری بر انواع متغیرهای خانوادگی به‌صورت جداگانه طراحی و آزمون شود. همچنین اجرای پژوهشی با بررسی میزان اثر بخشی بازی‌های بومی و غیر بومی و مقایسه آنها با یک دیگر می‌تواند بخشی از خلاء پژوهشی این حوزه را پر کند.

منابع

بخشی پور، باب اله.؛ اسدی، مسعود.؛ کیانی، احمدرضا.؛ شیرعلی پور، اصغر. و احمددوست، حسین. (1391). رابطه عملکرد خانواده با تعارضات زناشویی زوج‌های در آستانه طلاق. دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی، 13(2)، 11-21.

بخشی، حامد. (1391). تحلیل جامعه شناختی بازی‌های نوجوانان شهر مشهد. مجله مطالعات اجتماعی ایران، 4(4), 1-16.

حبیبی، مجتبی، مظاهری، محمدعلی، دهقانی، سپیده، و عاشوری، احمد. (1393). هنجاریابی و ساختار عاملی مقیاس تعاملات خانوادگی (FCS) و رضایت خانوادگی (FSS): در خانواده‌های ایرانی. خانواده پژوهی، 10(39)، 313-329.

درخشان زاویه، مهدی(1390). تحلیلی بر توزیع فضایی بازی‌های بومی محلی در مناطق روستایی نمونه موردی بخش خورش  رستم شهرستان خلخال پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت. مدرس، تهران.

رضوانفر، مرتضی(1390). بازی­های بومی محلی ایران. تهران، نشرآبادبوم.

زاده محمدی، علی، و ملک خسروی، غفار. (1385). بررسی مقدماتی ویژگی‌های روان سنجی و اعتباریابی مقیاس سنجش کارکرد خانواده (FAD). خانواده پژوهی، 2(5)، 69-89.

زارع مقدم، علی؛ محمدی آرام، طیبه. و امدادی نسب، اعظم(1397). بازی‌های بومی و محلی  استان‌های ایران، بیرجند، نشر چهار درخت.

شیربیگی، مریم،؛ اسماعیلی، زهره،؛ سرمدی، محمدرضا. و مرادی، علی. (1394). بررسی و مقایسه سلامت روانی و شادکامی سالمندان فعال از نظر حرکتی, طبیعت گرد و غیر فعال در شهرستان ایلام. سالمند، 10(4 )، 40-49.

عالی پور بیرگانی, سیروس. (1391). رابطه توافق پذیری و شیوه‌های فرزندپروری با رضایت از خانواده در دانشجویان. مشاوره کاربردی, 2(2), 73-84.

فرضی, حمیده.؛زارعی، حیدر علی. (1394). بررسی رابطه بین مسئولیت‌پذیری با سبک‌های حل‌مسئله در دانش‌آموزان پایه ششم شهرستان شاهین دژ در سال تحصیلی 94-93. فصلنامه مهارت‌های روانشناسی تربیتی, 6(4), 59-69.

قاسمی، سیمین.؛ اعتمادی، عذرا. و احمدی، سیداحمد. (1395). شناسایی آسیب‌های تعاملی زوجین و خانواده همسر و پیامدهای آن: پژوهش کیفی. تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 5(3)، 250-262.

محسنی، مصطفی.؛ چیمه، نرگس.؛ پناغی، لیلی. و منصوری، نادر. (1390). مقایسه کارکرد خانواده و هیجان ابراز شده در خانواده‌های بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید و اسکیزوفرنی. خانواده پژوهی، 7(27)، 373-390.

مهجور، سیامک.(1383). روانشناسی بازی. چاپ هشتم، تهران: نشر ساسان.

نوروزی بجقی، خدیجه(1394). بررسی وضعیت موجود بازی‌ها و ورزش‌های بومی و محلی استان اردبیل، پایان نامع کارشناسی ارشد.دانشگاه شمال، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی.

واردا، شاندو.(2007). 101 بازی خانوادگی. ترجمه حسین فدایی، حسین.، ارسلانی، منصوره. (1397)، تهران: صابرین، کتابهای دانه.

یوسفی، ناصر. (1391). بررسی شاخص‌های روان سنجی مقیاس‌های شیوه سنجش خانوادگی مک مستر (FAD). اندازه گیری تربیتی، 3(7)، 83-112.

Alcaraz-Muñoz, V., Cifo Izquierdo, M. I., Gea García, G. M., Alonso Roque, J. I., & Yuste Lucas, J. L. (2020). Joy in movement: traditional sporting games and emotional experience in elementary physical education. Frontiers in psychology, 11, 588640.

Archambault, R., Mansfield, A. K., Evans, D., & Keitner, G. I. (2014). Using     the tenets of the Problem‐Centered Systems Therapy of the Family (PCSTF) to teach the McMaster approach to family therapists. Family process, 53(4), 640-65. 

Bagger, J., Li, A., & Gutek, B. A. (2008), How much do you value your family and does it matter? The joint effectsof family identity salience, familyinterference-with-work, and gender.Human Relations, 61 (2), 187- 211

Barker, P., & Chang, J. (2013). Basic family therapy (6th ed.). Wiley-Blackwell. https://doi.org/10.1002/9781118624944

Bashtovenko, O., Yarchuk, G., Zvekova, V., Hancheva, K., Silaiev, V., & Stanieva, S. (2021). Influence of Sports Games on Coordination Abilities of Adolescents as a Component of Physical Development: Neuropsychological Features. BRAIN. Broad Research in Artificial Intelligence and Neuroscience, 12(4), 238-249.

Cheng, C., Cheung, M. W.-L., & Wang, H.-y. (2018). Multinational comparison of internet gaming disorder and psychosocial problems versus well-being: Meta-analysis of 20 countries. Computers in Human Behavior, 88, 153–167.

 https://doi.org/10.1016/j.chb.2018.06.033

DeLongis, A., & Zwicker, A. (2017). Marital satisfaction and divorce in couples in stepfamilies. Current opinion in psychology, 13, 158-161.

Dixon, M. A., & Sagas, M. (2007), The relationship between organizational support, work–family conflict, and thejob-life satisfaction of university coaches. Research Quarterly for Exercise and Sport, 78 (3), 236-247

Edalati , A.Redzuan,   M. (2010). Perseption of women towards family values and, their marital satisfaction. Journal of American Science , 6(4), 132-137.

Edalati, A., & Redzuan, M. (2010), Perception of women towards family values and theirmarital satisfaction. Journal of American Science, 6 (4), 7-132.

Epstein, N. B., Baldwin, L. M., & Bishop, D. S. (1983). The McMaster Family Assessment Device. Journal of Marital and Family Therapy, 9(2), 171–180. https://doi.org/10.1111/j.1752-0606.1983.tb01497.x

Fancourt, D., Aughterson, H., Finn, S., Walker, E., & Steptoe, A. (2021). How leisure activities affect health: a narrative review and multi-level theoretical framework of mechanisms of action. The Lancet Psychiatry, 8(4), 329-339.

Ford, M. T., Heinen, B. A., & Langkamer, K. L. (2007), Work and family  satisfaction and conflict: A metaanalysisof cross-domain relations. Journal of Applied Psychology, 92 (1), 57-8. 

Gaspar, T., Gomez-Baya, D., Trindade, J. S., Botelho Guedes, F., Cerqueira, A., & de Matos, M. G. (2022). Relationship Between Family Functioning, Parents’ Psychosocial Factors, and Children’s Well-Being. Journal of Family Issues, 43(9), 2380–2397. https://doi.org/10.1177/0192513X211030722.

Goldenberg, H., & Goldenberg, I. (2012). Family therapy: An overview: Cengage learning.

Graves, K. N., & Shelton, T. L. (2007). Family empowerment as a mediator between family-centered systems of care and changes in child functioning: Identifying an important mechanism of change. Journal of Child and family Studies, 16, 556-566.

Graves, K. N., Shelton, T. L. (2007). Family empowerment as a mediator       between family-centered systems of care and changes in child functioning: Identifying an important mechanism of change, Journal of Child & Family Studies, 16(4), 556-566.   

Han, K. S., Yang, Y., & Hong, Y. S. (2018). A structural model of family empowerment for families of children with special needs. Journal of clinical nursing, 27(5-6), e833-e844.

Hemenover, S. H., & Bowman, N. D. (2018). Video games, emotion, and emotion regulation: Expanding the scope. Annals of the International Communication Association, 42(2), 125-143.

Hyun, M. S., Nam, K. A., & Kim, H. (2019). Effects of a brief empowerment program for families of persons with mental illness in South Korea: A pilot study. Issues in mental health nursing, 40(1), 8-14.

Karatepe, O. M., &Uludag, O. (2008), Affectivity, conflicts in the work family interface, and hotel employeeoutcomes. InternationalJournal of Hospitality        Management,27(1),30-41.

Kim, H., Prouty, A. M., Smith, D. B., Ko, M. J., Wetchler, J. L., & Oh, J. E. (2014). Differentiation of self and its relationship with family functioning in        South Koreans. The American Journal of Family Therapy, 42(3), 257-265.           

Koren‚ Paul E.‚ DeChillo‚ N.‚ and Friesen‚ B. J. (1992). Family Empowerment Scale.in: Families Fischer‚ Joel.‚ Corcoran‚ Kevin J. (2007 ). Measures for Clinical Practice and research: A sourcebook. (4th ed.). NY. Oxford University Pr. Vol. 1‚ Page (s): 285-287.

Lauritsen, C. B., & Kokckrow, E. O. (2006). Foundations And Adult Health Nursing. 5 ed. Mosby. interview study, Intensive and Critical Care Nursing, 22(6), 370-377.                

Lavee, Y., & Ben-Ari, A. (2008), The association of daily hassles and uplifts with family and life satisfaction: Does cultural orientation make a difference? American Journal of Community  Psychology, 41 (1-2), 89-98.                        

Levitan, N., Barkmann, C., Richter-Appelt, H., Schulte-Markwort, M., & Becker-Hebly, I. (2019). Risk factors for psychological functioning in German adolescents with gender dysphoria: poor peer relations and general family functioning. European child & adolescent psychiatry, 28, 1487-1498.

Locke, H. J., & Wallace, K. M. (1959). Short marital-adjustment and prediction tests: Their reliability and validity. Marriage & Family Living, 21, 251–255. https://doi.org/10.2307/348022

MacDonald, K., & Parke, R. D. (1986). Parent-child physical play: The effects of sex and age of children and parents. Sex roles, 15(7-8), 367-378.

Olson, D. H. & Wilson, M. (1982). Family satisfaction. In D. H. Olson (Ed. ). Families: What makes them work? Newbury Park, CA: Sage Publishing.

Olson, D.H (.2000) Circumplex model of marital and family systems. Journal of Family Therapy 22(2): 144–167.                                                                        

Olson, D.H. (2004) Family Satisfaction Scale (FSS). Minneapolis, MN: Life Innovations.         

Patterson, J. M. (2002). Understanding family resilience. Journal of clinical psychology, 58(3), 233-246.                                                                               

Pedersen, M. A., Kristensen, L. J., Sildorf, S. M., Kreiner, S., Svensson, J., Mose, A. H., & Birkebaek, N. (2019). Assessment of family functioning in families with a child diagnosed with type 1 diabetes: validation and clinical relevance of the general functioning subscale of the McMaster family assessment device. Pediatric Diabetes, 20(6), 785-793.

Ryan C, Gottman J. The effectiveness of the art and science of love, a workshop for couples, 1999-2003. 2003. [Unpublished manuscript]

Ryan, C. E., Epstein, N. B., Keitner, G. I., Miller, I. W., & Bishop, D. S. (2005). Evaluating and treating families: the McMaster approach. New York, NY: Routledge, Taylor & Francis Group.

Sharaievska, I. (2012), Family and marital satisfaction and the use of social          network technologies. Unpublished  Doctoral Dissertationin Recreation,  Sport and Tourism in the Graduate College of the University of Illinois at Urban.

Subandi, M. A. (2013). The Role of Family Empowerment and Family Resilience on Recovery from Psychosis, Unpublished Doctoral Dissertation,   Gadjah Mada University.

Underhill, A. T., LoBello, S. G., & Fine, P. R. (2004). Reliability and validity of the Family Satisfaction Scale with survivors of traumatic brain injury. Journal of rehabilitation research and development, 41(4), 603–610. https://doi.org/10.1682/jrrd.2003.06.0094

Vuorenmaa, M., Halme, N., Åstedt-Kurki, P., Kaunonen, M., & Perälä, M. L. (2014). Validity and reliability of the personnel version of the Family Empowerment Scale (FES) for the social, health and educational services in Finland. Journal of advanced nursing, 70(4), 927–936. https://doi.org/10.1111/jan.12242

Wahlin, I., & Idvall, E. (2006). Patient empowerment in intensive care: An interview study, Intensive and Critical Care Nursing, 22(6), 370-377.       

Zabriskie, Ramon B. & McCormick, B. P. (2003)."Parent and Child Perspectives of Family Leisure Involvement and Satisfaction With Family Life", Journal of Leisure Research, 35 (2): 163-189.

[1]. دانشجوی کارشناسی ارشد مشاوره خانواده، گروه مشاوره، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

[2]. نویسنده مسؤل: استادیار، گروه مشاوره، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.    m.seydi@ razi.ac.ir

[3]. استادیار، گروه مشاوره، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

[4]. Goldenberg, H. & Goldenberg, I.

[5]. Ryan, C. E.

[6]. Family Function

[7]. Gaspar, T.

[8]. Kim, P.

[9]. McMaster

[10]. Pedersen, M. A.

[11]. Archambault, R.

[12]. Levitan, N.

[13]. Ryan C, Gottman J.

[14] .Family satisfaction

[15]. Olson, D. H

[16]. Bagger, J.

[17] .Ford, M. T.

[18]. Edalati A. & Redzuan M.

[19]. Dixon, M. A., & Sagas, M.

[20]. Karatepe, O. M., &Uludag, O.

[21]. DeLongis, A., & Zwicker, A.

[22]. Sharaievska, I.

[23]. Family empowerment

[24]. Subandi, M. A.

[25]. Han, K. S.

[26]. Graves, K. N., & Shelton, T. L.

[27]. Hyun, M. S.

[28] . Play        

[29].  Housinga

[30].  Lycosis

[31] Bashtovenko, O.

[32] . Hemenover, S. H., & Bowman, N. D

[33] . Alcaraz-Muñoz, V.

[34] .Warda

[35] . Cheng, C.

[36]. McMaster Model Family Scale (FAD)

[37]. Epstein, N. B.

[38]. Discriminant analysis

[39]. Wallace Marital Satisfaction Scale

[40]. Family Empowerment Scale (FES)

[41]. Koren‚ Paul E.

[42]. Vuorenmaa, M.

[43]. Family Satisfaction Scale (FSS)

[44]. Olson, D. H. & Wilson, M.

[45]. Underhill, A. T.

[46]. Zabriskie, R. B.

[47]. Strutz

[48]. Fancourt, D.

[49]. Barker, P., & Chang, J.

[50]. MacDonald, K., & Parke, R. D.