Factors affecting childbearing with an emphasis on virtual social networks

Document Type : Original Article

Authors

1 PAYVAR

2 Associate Professor, Department of Social Communication Sciences, Faculty of Humanities, North Tehran Azad University, Tehran, Iran

3 Assistant Professor, Department of Social Communication Sciences, Faculty of Humanities, North Tehran Azad University, of Tehran, Iran

Abstract

The aim of the research is to identify the factors influencing the tendency to have children with an emphasis on virtual social networks. The statistical population is one-child or childless couples in the four cities of Tehran, which were interviewed based on theoretical saturation and targeted sampling of 15 couples. To analyze the data, the qualitative strategy of Strauss and Corbin's data-based theory was used and three stages of open, central and selective coding were used. For validation, third-party coding was used to ensure the correctness of the coding and the lack of bias in the researcher's understanding of the content of the interviews.Based on the results, the research model in the framework of six categories; Causal conditions include bad economic conditions, the formation of new cultures and political instability, background conditions including media pressure, public beliefs and tendencies, illusions, the dominance and attack of virtual influencers, mediating or intervening conditions including increasing family expectations, the difficulty of providing for children's expenses, Fear of responsibility, concern about the stability of the country and disturbing news, the central category including fear of responsibility, strategies including positive presence in the virtual space, promoting childbearing in this space,Providing good role models in the virtual space, facilitating the economic situation, holding analytical meetings in this space, the consequences include reducing the fear of young couples, creating the joy of having children and having children, increasing the tendency to get married and marginalizing the negative pages. Based on the results of the research, the higher the presence in the virtual space in order to restore the health of the society and the country's population, the more we see the joy of having children and raising children among young couples and the increase in the tendency to get married.

Keywords

Full Text

 

عوامل موثر بر فرزندآوری با تاکید بر شبکه‌های اجتماعی مجازی

نرجس کیانپور[1]| سیدعلی رحمان‌زاده [2]| نوروز هاشم‌زهی [3]

چکیده

هدف پژوهش شناسایی عوامل موثر بر گرایش به فرزندآوری با تاکید بر شبکه‌های اجتماعی مجازی است. جامعه آماری، زوج‌های تک‌فرزند و یا بی‌فرزند منطقه چهار شهر تهران است که برحسب اشباع نظری و نمونه‌گیری هدفمند از 15 زوج، مصاحبه به عمل آمد. برای تحلیل داده‌ها از راهبرد کیفی نظریه‌ داده­بنیاد استراوس و کوربین و طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده شد. جهت اعتبارسنجی از کدگذاری شخص ثالث استفاده شد تا  از درستی کدگذاری و سلیقه‌ای نبودن درک محقق از مضمون مصاحبه‌ها اطمینان حاصل شود. بر مبنای نتایج، مدل پژوهش در چارچوب شش مقوله؛ شرایط علی شامل شرایط بد اقتصادی، شکل‌گیری فرهنگ‌های جدید و ناپایداری سیاسی، شرایط زمینه­ای دربرگیرنده فشارهای رسانه‌ای، باورها و گرایش‌های عمومی، چشم‌وهم‌چشمی‌ها، غلبه و هجمه اینفلوئنسر های مجازی، شرایط میانجی یا مداخله‌گر شامل افزایش توقعات خانواده‌ها، دشواری تأمین هزینه‌های کودک، ترس از مسئولیت، نگرانی بابت ثبات کشور و اخبار نگران کننده، مقوله محوری شامل ترس از مسئولیت، راهبردها شامل حضور مثبت در فضای مجازی، تبلیغ فرزندآوری در این فضا، ارائه الگوهای خوب در فضای مجازی، تسهیل وضعیت اقتصادی، برگزاری جلسات تحلیلی در این فضا، پیامدها شامل کاهش ترس زوجین جوان، ایجاد لذت فرزند داشتن و فرزند آوری، افزایش گرایش به ازدواج و به حاشیه راندن صفحات معاند می‌باشد. بر مبنای نتایج پژوهش، هر چه حضور در فضای مجازی در راستای احیای سلامت جامعه و جمعیت کشور بالاتر باشدُ بیشتر شاهد ایجاد لذت فرزند داشتن و فرزند آوری در بین زوج‌های جوان و افزایش گرایش به ازدواج هستیم.

کلیدواژه‌‌ها: شبکه‌های مجازی، ازدواج، خانواده، تک‌فرزندی، بی‌فرزندی.

 

[1]. دانشجوی دکتری، گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

[2]. نویسنده مسئول: استادیار، گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.            alirahmanzadeh@gmail.com

[3]. استادیار، گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

مقدمه

روش پژوهش

پژوهش حاضر به شیوه کیفی و با استفاده از روش نظریه داده‌بنیاد[1] انجام می‌گیرد. نظریه داده بنیاد برای شناسایی فرایندها در بستر اجتماعی‌شان و تجزیه‌وتحلیل و تفسیر عوامل و وضعیت‌های مرتبط با فرایندها مناسب است و از سوی دیگر به شناسایی، توصیف و توضیح فرایندهای تعاملی بین افراد و گروه‌ها در یک بستر اجتماعی می‌پردازد (پولیت و هانگلر[2]، 2006). جامعه آماری پژوهش، زوج‌های تک‌فرزند و یا بی‌فرزند در منطقه چهار شهر تهران در سال 1400 است که با 15 نفر از آنها مصاحبه عمیق صورت گرفت. به‌منظور غنای پژوهش، تلاش شد تا با افرادی که شخصاً موضوع پژوهش را تجربه کرده­اند و علاقمند به همکاری بودند مصاحبه صورت گیرد. با توجه به هدف پژوهش، از روش نمونه­گیری در دسترس برای مصاحبه استفاده شد. جمع‌آوری اطلاعات تا زمان رسیدن به اشباع رسیدن داده‌ها ادامه پیدا کرد. به‌تدریج کدگذاری متن مصاحبه‌ها و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها منجر به جمع‌بندی و طبقه‌بندی داده‌ها شدند. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش استراوس و کوربین[3](1998) شامل سه مرحله کدگذاری باز[4]، کدگذاری محوری[5] و کدگذاری انتخابی[6] استفاده شد. در مرحله کدگذاری باز، متن کلیه مصاحبه‌ها به صورت جداگانه و خط به خط مطالعه، مفاهیم و سپس مقوله‌های آنها استخراج گشت. در مرحله کدگذاری محوری، مقوله‌های استخراج شده از هر مصاحبه را باهم و با مقوله‌های سایر مصاحبه‌ها مقایسه و مقوله‌ها را یکپارچه کردیم. برای مقوله‌ها در صورت لزوم زیر مقوله‌ها، خصوصیات و ابعاد تعریف نمودیم. در مرحله کدگذاری انتخابی، مقوله‌ها و ابعاد آنها، مقایسه و یکپارچه شده، طبقات نهایی به دست آمدند؛ که گام اول برای استخراج مدل از داده‌ها است. برای اطمینان از روایی و پایایی پژوهش، پرسش‌های مصاحبه به تأیید چند متخصص رسانده شد. لینکلن و گوبا در ارزیابی مطالعات کیفی به معیارهای اعتمادپذیری[7]، باورپذیری[8]، اطمینان‌پذیری[9]، انتقال‌پذیری[10] و تصدیق‌پذیری[11] اشاره نمودند (فلیک، 2009، ترجمه جلیلی، 1387). برای دستیابی به این موارد، اقدامات زیر انجام شد: پیاده‌سازی مصاحبه‌ها و تحلیل مداوم و همراه با گردآوری داده در طول انجام مصاحبه‌ها، بررسی نحوه کدگذاری مصاحبه‌ها توسط متخصصی دیگر برای اطمینان از درستی کدگذاری و سلیقه‌ای نبودن درک محقق از مضمون مصاحبه‌ها.

یافته‌ها

در این پژوهش 15 مشارکت‌کننده حضور داشتند که تعداد 9 نفر را زن و 6 نفر را مرد تشکیل دادند. همه افراد متأهل بوده و حداقل 10 سال سابقه تأهل داشته‌اند. از این تعداد 8 نفر کارمند اداری و دولتی و 7 نفر دارای شغل آزاد بودند. همچنین تعداد 10 نفر از حاضرین دارای یک فرزند و 5 نفر فاقد فرزند بودند.

جدول 1: وضعیت جمعیت‌شناختی مشارکت‌کنندگان

جنسیت

زن

9

مرد

6

شغل

کارمند اداری و دولتی

8

شغل آزاد

7

تعداد فرزند

یک فرزند

10

بدون فرزند

15

 

بر مبنای تئوری داده بنیاد و رویکرد استراوس و کوربین، هر پدیده شامل شش مقوله محوری، یکسری شرایط علی، مجموعه‌ای از شرایط زمینه‌ای و مداخله‌گر، تعدادی راهبرد برای تأثیرگذاری بر مقوله محوری و نهایتاً مجموعه‌ای از پیامدهاست. پس از پیاده‌سازی مصاحبه‌ها، در گام اول اقدام به کدگذاری باز شد. نتایج چند مورد از این کدگذاری در جدول (2) نشان داده شده است.

 

جدول 2: کدگذاری باز مصاحبه‌های انجام شده

گزاره­های حاصل از مصاحبه

کدهای باز

متأسفانه امروز سلبریتی‌ها و چهره‌های مجازی بسیار بر افکار عامه تأثیرگذار هستند و همین مسئله باعث می‌شود تا در بسیاری از موارد ببینیم که آنها با ارائه مدلی که به ما نشان می‌دهند باعث می‌شوند که تک‌فرزندی و فرزند نداشتن تبدیل به ارزش شود.

اثرگذاری بیش از حد سلبریتی‌ها بر افکار عمومی

یکی از ترس‌هایی که خیلی از افراد دارند این است که نتوانند از پس نیازهای زندگی زناشویی و اساساً زمانی که شما در فضای مجازی می‌چرخید و می‌بینید همه چیز بد است و فقر همه جا را گرفته در نتیجه به همین نتیجه می‌رسید و خب دیگر نمی‌شود کاری کرد.

ناتوانی در تأمین نیازهای شخصی خود

متأسفانه این ترس وجود دارد که افراد نتوانند به آرزوهای فردی خود برسند و در کنار این نگرانی زمانی که با گرانی افسار گسیخته و تورم روبه‌رو می‌شوند خب این وضعیت تشدید می‌شود. شما وارد فضای مجازی می‌شود و می‌بینید که زندگی بعضی افراد چه زرق‌وبرقی دارد خب وقتی به خودتان رجوع می‌کنید می‌بینید که هیچ ندارد طبیعی است که نسبت به ازدواج و فرزند آوری دلسرد می‌شود.

ناتوانی در رسیدن به آرزوهای فردی، گرانی بی‌رویه

گسترش گرایش به داشتن سگ به جای فرزند از جمله چیزهایی است که امروزه خیلی در فضای مجازی شایع و رایج است. متأسفانه نمی‌دانم منشأ این مسئله کجاست اما خب وقتی کسی این وضعیت را می‌بیند دلش می‌خواهد این را تکرار کند.

گسترش گرایش به داشتن سگ به جای فرزند

یک مشکل دیگر این است که ما در فضای مجازی خیلی الگوهای درستی نداریم. یعنی مشکل این است که ما اصلاً الگوهای خوبی به آن شکل نمی‌بینیم در این فضا.

نداشتن الگوی مناسب در زندگی

تماشای نوع زندگی شخصیت‌های مجازی باعث می‌شود که بسیاری از خانواده‌ها از آنها تبعیت کنند چون زندگی پر زرق‌وبرقی دارند.

الگوگیری‌های منفی

متأسفانه بسیاری از شبکه‌های مجازی با استفاده از ضعف مخاطبین در بازشناسی مسائل در ارائه محتوا شیطنت‌هایی می‌کنند که همین امر باعث می‌شود تا شاهد این باشیم که به راحتی خیلی از افراد علی‌رغم اینکه دلشان فرزند می‌خواهد اما تحت تأثیر شرایط این کار را نمی‌کنند.

ترویج ارزش‌های زندگی مدرنیته و رفاه‌طلب

این راهم فراموش نکنیم که امروزه شاهد افزایش توقع خانواده‌ها هستیم. زندگی پر زرق‌وبرق خیلی‌ها را در فضای مجازی می‌بینیم و این امر باعث می‌شود تا توقعات بالا برود و خب نتیجه‌اش هم طبیعتاً این است که خیلی‌ها کناره‌گیری می‌کنند و ترجیح می‌دهند تا هیچ کاری نکنند.

شکاف بین انتظارات و ظرفیت‌ها

تبلیغ راحت بودن زندگی مشترک و فرزند آوری در این بین کاری است که ما باید انجام دهیم. در واقع ما باید نشان دهیم که آن‌قدرها هم که یک عده می‌گویند زندگی مشترک سخت نیست. برعکس زندگی مشترک می‌تواند خیلی شیرین باشد و فرزند داشتن به شیرینی این وضعیت کمک کند.

تبلیغ راحت بودن در صورت نداشتن فرزند، لذت‌طلبی حال و غفلت از آینده

 

در مرحله بعد، اقدام به کدگذاری محوری و انتخابی شد. هدف از کدگذاری محوری ایجاد رابطه بین مقوله‌های تولید شده در مرحله کدگذاری باز است. اساس ارتباط‌دهی در کدگذاری محوری بر بسط و گسترش یکی از مقوله‌ها قرار دارد. کدگذاری انتخابی بر اساس نتایج کدگذاری باز و کدگذاری محوری، مرحله اصلی نظریه‌پردازی است. به این ترتیب که مقوله محوری را به شکل نظام‌مند به دیگر مقوله‌ها ربط داده و آن روابط را در چارچوب یک روایت ارائه کرده و مقوله‌هایی را که به بهبود و توسعه بیشتری نیاز دارند، اصلاح می‌کند. کدگذاری مصاحبه‌ها نشان داد که عوامل مربوط به مدل پارادایمی شبکه‌هاى اجتماعى مجازى بر تک‌فرزندی و بی‌فرزندی والدین در قالب طبقه‌بندی به شرح جدول(2) مقوله‌ها ذکر شده است.

 

جدول 3: کدگذاری باز و محوری داده ها

گزاره

کدباز

کدمحوری

نگرانی از باب ناتوانی در تأمین نیازهای اقتصادی فرزندان، گرایش به بخشیدن یک زندگی مجلل به فرزند، تماشای زندگی لوکس فرزندان شاخ‌های مجازی

ترس از مسئولیت

پدیده محوری

ناتوانی در تأمین نیازهای شخصی خود، ناتوانی در رسیدن به آرزوهای فردی، گرانی بی‌رویه، تورم افسارگسیخته

شرایط بد اقتصادی

شرایط علی

گسترش گرایش به داشتن سگ به‌جای فرزند، الگوگیری‌های منفی، تبلیغ تک‌فرزندی و بی‌فرزندی در فضای مجازی، تبلیغ راحت بودن در صورت نداشتن فرزند، لذت‌طلبی حال و غفلت از آینده، تأکید بر سختی‌های فرزند آوری

شکل‌گیری فرهنگ‌های جدید

عدم ثبات سیاسی در سطح منطقه، گرایش به مهاجرت، تبلیغ خوبی‌های زندگی در خارج از ایران، سیاه نمایی از وضعیت داخلی ایران

ناپایداری سیاسی

تبدیل شبکه‌های مجازی به اصلی‌ترین مرکز برای تبلیغات و خبررسانی، استفاده از شبکه‌های مجازی جهت اشاعه ارزش‌های فرهنگی، مقابله با توسعه جمعیتی ایران

فشارهای رسانه‌ای

شرایط زمینه‌ای

ایجاد یک ترس و واهمه عمومی نسبت به فرزند آوری، ناتوانی نسبت به تأمین نیازهای کودک، تبدیل تک‌فرزندی به الگوی درست زندگی

باورها و گرایش‌های عمومی

رقابت در فضای مجازی میان خانواده‌ها، الگوپذیری خانواده‌ها از چهره‌های معروف مجازی و سلبریتی‌ها

چشم‌وهم‌چشمی‌ها

نمایش و زرق‌وبرق زیاد زندگی شخصیت‌های مجازی تک‌فرزند و یا بی‌فرزند، گره زدن خوشبختی به تک‌فرزندی در فضای مجازی، نمایش دشواری‌های کودک آوری، تأکید بر به هم ریختن اندام‌های زنانه پس از بارداری

تأثیرپذیری

اثرگذاری بیش از حد سلبریتی‌ها بر افکار عامه، فقدان عزت نفس عمومی در مقابل سلبریتی‌ها، نداشتن الگوی مناسب در زندگی

غلبه و هجمه اینفلوئسنرهای مجازی

احساس پوچی در مقابل زرق‌وبرق زندگی سلبریتی‌ها، نداشتن عزت نفس در مقابل سلبریتی‌های مجازی، ترویج ارزش‌های زندگی مدرنیته و رفاه‌طلب

الگوپذیری

شکاف بین انتظارات و ظرفیت‌ها، تمایل به داشتن زندگی پر زرق‌وبرق نظیر قهرمانان مجازی

افزایش توقعات خانواده‌ها

شرایط مداخله‌گر

نمایش کالاهای لوکس مربوط به کودکان در اینستاگرام، احساس ناتوانی در مقابل تأمین نیازهای مالی کودک، فاصله زیاد بین مطلوب و موجود اقتصادی در ذهن کودکان

دشواری تأمین هزینه‌های کودک

ترس از ناتوانی در مقابل مسئولیت‌های زندگی مشترک، ترس از جدا شدن و یتیم ماندن کودکان

ترس از مسئولیت

بی‌ثباتی وضعیت داخلی کشور، ناامن و عدم امنیت اقتصادی

نگرانی بابت ثبات کشور

بمباران اخبار ناراحت کننده در فضای مجازی، تکثیر سرطانی ناامیدی نسبت به آینده در فضای مجازی

اخبار نگران کننده

افزایش حضور حامیان ازدواج و فرزند آوری در فضای مجازی، تبلیغات مثبت و اصولی

حضور مثبت در فضای مجازی

راهبردها

نشان دادن زیبایی‌های داشتن فرزند، ارائه تصویری شفاف از داشتن فرزند و زیبایی‌های آن، تأکید بر اهمیت مسئولیت‌پذیری

تبلیغ فرزند آوری در این فضا

تأکید بر الگوهای خوب در فضای مجازی پیرامون فرزندآوری، نشان دادن جنبه‌های مثبت فرزندآوری، تأکید بر جنبه‌های معنوی و روحی به‌جای مسائل اقتصادی در فرزندآوری

ارائه الگوهای خوب در فضای مجازی

ارائه کمک نسبت به فرزندآوری از لحاظ اقتصادی، اعطای مشوق به مادران باردار

تسهیل وضعیت اقتصادی

اجرای لایوهای مشترک جهت کاهش ترس خانواده‌ها، ارائه راهبردهای عملیاتی برای ایجاد تعادل میان آرزوی فرزند آوری و دشواری‌های اقتصادی

برگزاری جلسات تحلیلی در این فضا

کم شدن ترس زوجین از ازدواج و فرزندآوری، غلبه تمایل به فرزند آور بر ترس از ازدواج

کاهش ترس زوجین جوان

پیامدها

تأکید بر اهداف غایی در زندگی، تأکید بر گذرا بودن سختی‌ها، گسترش میل به فرزند آوری، آسان گرفتن زندگی

ایجاد لذت فرزند داشتن و فرزند آوری

افزایش گرایش به ازدواج در میان جوانان، گسترش ارتباطات میان طرفین

افزایش گرایش به ازدواج

کم شدن بازدید از صفحات معاند، کم شدن میزان بازدید صفحات سیاه نما و ناامید ساز

به حاشیه رفتن صفحات معاند

پس از شناسایی مقوله‌ها و مفاهیم و جای دادن آنها در عوامل بیان شده، محقق آنها را در چارچوب شرایط علی، زمینه‌ای، شرایط میانجی، راهبردهای کنش/کنش متقابل و پیامدها قرار داد و ارتباط بین آنها نیز با فلش‌هایی مشخص شد. طبق مدل پارادایمی نظریه داده‌بنیاد به شرح ذیل می‌باشد:

 

 

شکل 1: عوامل موثر بر فرزندآوری با تاکید بر شبکه‌های اجتماعی مجازی

بحث و نتیجه‌گیری

هدف پژوهش حاضر شناسایی تعیین‌کننده‌های گرایش به فرزندآوری با تاکید بر شبکه‌های اجتماعی مجازی است. رسانه‌های نوین به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی مجازی منجر به تحول در شدت و میزان ارتباط انسان‌ها در اقصی نقاط جهان شده‌اند و تأثیرات عمیقی بر جنبه‌های اجتماعی افراد داشته است. به طوری که به نظر قربانی و همکاران (1395) شبکه‌های اجتماعی به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی، با قابلیت و امکانات خود تأثیرات عمیقی بر جنبه‌های اجتماعی کاربران در جوامع گوناگون داشته‌اند.

یکی از مسائل مهم مسئله جمعیت می‌باشد؛ به‌طوری که نتایج پژوهش‌های صورت گرفته (شجاعی و عرفانی، 1398؛ فروتن و بیژنی، 1399) نشان داد که روند رشد جمعیت و نسبت فرزندآوری در حال کاهش است. نتایج پژوهش نشان داد که عوامل موثر بر گرایش به فرزندآوری با توجه به نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی شامل یک­سری شرایط علی، زمینه، شرایط میانجی یا مداخله‌گر، مقوله محوری، راهبردها و پیامدها می‌باشد. اصلی‌ترین شرایط زمینه‌ای شامل فشارهای رسانه‌ای، باورها و گرایش‌های عمومی، چشم‌وهم‌چشمی‌ها، تأثیرپذیری، غلبه و هجمه سلبریتی­های مجازی و الگوپذیری است. در واقع زمینه‌های اصلی شکل‌گیری این پدیده را می‌توان در غلبه فضای مجازی بر زندگی‌های امروز دانست؛ جایی که افراد ارزش‌ها و باورهای خود را از فضای مجازی دریافت می‌کنند و این فضا به اذهان عمومی شکل می‌دهد و باعث می‌شود که افراد زمینه‌های گرایش به تک‌فرزندی را پیدا کنند. این نتیجه با یافته‌های شرف­الدین و اسماعیلی (1393) مطابقت دارد. نتایج پژوهش آنها بیانگر این است که اکثر رسانه­ها کمکی به تحکیم بنیان خانواده نمی­کنند. از سوی دیگر، نتایج پژوهش حاضر با یافته‌های قربانی و همکاران(1395) مطابقت ندارد. نتایج آنها نشان داد که استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی بر کاهش تمایل به باروری تاثیری نداشته است. این در حالی است که شبکه­های اجتماعی از طریق الگوسازی و تغییر سبک زندگی بر زادآوری تأثیرگذار است.

شرایط علی مستقیماً بر پدیده اصلی یعنی ترس از مسئولیت اثر می‌گذارند. این مؤلفه‌ها شامل شرایط بد اقتصادی، شکل‌گیری فرهنگ‌های جدید و ناپایداری سیاسی است. در واقع در دوره‌ای که به سر می‌بریم مسائلی نظیر شرایط بد اقتصادی در کنار ناپایداری‌های سیاسی و افزایش بی‌رویه قیمت دلار و تورم افسارگسیخته سبب شده‌اند تا شاهد آن باشیم که افراد نمی‌خواهند زیر بار مسئولیت بروند.  مطابق با یافته نظری (1399) مسئله جمعیت تحت تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی قرار دارد.

در همین رابطه شرایط مداخله‌گر سومین دسته از مؤلفه‌هایی هستند که از بیرون بر شکل‌گیری گرایش به فرزندآوری اثر می‌گذارند. این مؤلفه‌ها شامل افزایش توقعات خانواده‌ها، دشواری تأمین هزینه‌های کودک، نگرانی بابت ثبات کشور و گسترش اخبار نگران کننده است. امروز در فضای مجازی غلبه با اخبار بد و ناامید کننده است که باعث می‌شود ترس در تصمیم‌گیری‌ها بیشتر شود. در واقع زمانی که افراد هر روز اخبار ناامید کننده از شرایط اقتصادی و بهداشتی می‌شنوند و هر روز بیشتر احساس می‌کنند که وضعیت جامعه به سمت‌وسوی بد حرکت می‌کند در نتیجه بدیهی است که گرایش به ازدواج و فرزندآوری کاهش بیابد. بر مبنای نتایج پژوهش خدیوزاده[12] و همکاران(2013) شبکه‌های اجتماعی از طریق چهار مقوله ادراک از زادآوری در ارتباط با شبکه اجتماعی، انواع مختلف تاثیر شبکه اجتماعی، قضاوت‌های ذهنی نسبت به منافع شبکه اجتماعی و تناسب آن با زندگی فرد و تعامل زنان با شبکه اجتماعی بر قصد داشتن نخستین فرزند افراد مورد مطالعه تاثیرگذار بودند.

مطابق با یافته‌های لی[13] و همکاران(2018) با گسترش ارتباطات در فضای مجازی، روابط بین اعضای خانواده به سردی می‌گراید. سردی روابط خانوادگی را می‌توان به سبب داشتن تجربیات زیستی متفاوت بین اعضای خانواده دانست. والدین و فرزندان کمتر در فضاهای مشترک فیزیکی و عاطفی و اطلاعاتی و تفریحی واقعی، خاطرات مشترکی را با هم تجربه می­کنند. این کاهش اشتراکات عاطفی و فکری و اطلاعاتی به تفاوت در منظر و دیدگاه آن‌ها دامن می­زند و در نتیجه هر کدام از این دو، زندگی را از دید خود تفسیر متفاوت می‌کنند.

مطابق با یافته‌های پژوهش اصلی‌ترین راهبردها جهت مدیریت این امر حضور مثبت در فضای مجازی، تبلیغ فرزندآوری در این فضا، ارائه الگوهای خوب در فضای مجازی، تسهیل وضعیت اقتصادی و برگزاری جلسات تحلیلی در این فضا است. در واقع زمانی که ما می‌بینیم فضای مجازی تبدیل به ابزاری برای سیاه‌نمایی و سم‌پاشی شده است که امید نسل جوان را هدف گرفته‌اند ضمن اصلاح زیرساخت‌ها و مؤلفه‌های تشدید کننده وضع موجود، ضمن اصلاح نظام اقتصادی و بهبود قدرت خرید و تأمین‌کنندگی عمومی لازم است تا در فضای مجازی نیز حضوری مستقیم و مثمر ثمر داشته باشیم تا از این طریق بتوانیم به مقابله با دشمن بپردازیم. طبیعی است که در صورت اجرای درست این راهبردها شاهد پیامدهایی خواهیم بود که منجر به قوام‌گیری هر چه بیشتر سرزمین‌مان خواهد بود. از جمله پیامدهای اجرای این راهبردها می‌توان به کاهش ترس زوج­های جوان از مسئله ازدواج و فرزند آوری اشاره کرد چرا که طبعاً زمانی که علل و ریشه‌های شکل‌گیری یک مشکل از بین برود آن مسئله سیر طبیعی خود را پیدا خواهد کرد، همچنین از دیگر پیامدهای کاربست این راهبردها می‌توان به ایجاد لذت فرزند داشتن و فرزند آوری در بین زوج‌های جوان و افزایش گرایش به ازدواج اشاره کرد.

گرایش به ازدواج و فرزندآوری و بقای نسل اساساً در زمره نیازهای فطری انسان است که این نیاز فطری و گرایش طبیعی به‌واسطه شرایط خاص تربیتی و همچنین شرایط جامعه ممکن است دستخوش تغییراتی شود. در نتیجه فراهم‌سازی بستری که در آن افراد مایل به زندگی عادی و سالم باشند اصل اساسی است. همچنین با توجه به اینکه فضای مجازی امروز در اختیار گروه‌های معاند و دشمنان می‌باشد طبیعی است هر چه حضور ما در فضای مجازی مثبت‌تر و سازنده‌تر باشد و تلاش در راستای احیای سلامت جامعه و جمعیت کشورمان صحیح‌تر باشد این امر باعث می‌شود که شاهد به حاشیه رفتن صفحات معاند باشیم.

بر مبنای یافته­های پژوهش، پیشنهاد می­شود نقش رسانه‌های داخلی و خارجی بر تشدید گرایش خانواده‌ها بر تک‌فرزندی مورد مقایسه قرار گیرد. از سوی دیگر، پیامدهای ازدواج دیرتر از موعد بر گرایش به تک­فرزندی میان زوج­های جوان مورد بررسی قرار گیرد. از سوی دیگر یکی از اصلی‌ترین محدودیت­های پژوهش، نبود مبانی نظری داخلی بود که محقق را مجبور به استفاده از دستاوردهای سایر پژوهشگران خارجی کرد؛ در نتیجه تعمیم­پذیری یافته­ها کمی دشوار به نظر می‌رسد.

 

 

 

 

[1]. Grounded Theory

[2]. Polit, & Hungler

[3]. Strauss & Corbin

[4]. Open Coding

[5]. Axial Coding

[6]. Selective Coding

[7]. Tustworthiness

[8]. Credibility

[9]. Dependability

[10]. Transferability

[11]. Confirmability

[12]. Khadivzadeh

[13]. Li

 

Smiley face

 

References

منابع
برات دستجردی، نگین و صیادی، سمیه (1391)، بررسی رابطه بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر اعتیاد به اینترنت و افسردگی در دانشجویان دانشگاه‌های پیام نور شهر اصفهان، پژوهش‌های علوم رفتاری، 10(5 پیاپی 26): 341-332.
برون، مهرداد (1399)، فضای مجازی و آسیب‌های آن در نظام خانواده، هشتمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران.
سرایی، حسن (۱۳۸۱)، روش‌های مقدماتی تحلیل جمعیت با تأکید بر زادآوری و مرگ‌ومیر، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
شجاعی، جواد؛ عرفانی، امیر (1398)، روند و الگوی تک‌فرزندی در ایران، فصلنامه علوم اجتماعی، 26(85): 105-89.
شرف­الدین، سید حسین و اسماعیلی، رفیع­الدین (1393). نقش رسانه­ها در تحکیم خانواده ایرانی، پژوهش‌های فرهنگ و تربیت اسلامی، 1: 162-135.
شکرالهی‌فر، نسرین و فاتحی، حمیدرضا و قائدمحمدی، محمدجواد (1399)، بررسی تأثیر فضای مجازی اینترنت تلفن همراه و ماهواره بر خانواده و نقش آن بر جدایی عاطفی، ششمین کنفرانس سراسری دانش و فناوری علوم تربیتی مطالعات اجتماعی و روانشناسی ایران، تهران.
شیوندی چلیچه، کامران و رمضی، فریدون (1399)، آسیب شناسی فضای مجازی و خانواده؛ تهدیدها و چالش‌ها، هشتمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران.
صالحی، مسلم (1399)، خانواده و فضای مجازی؛ تهدیدها و چالش‌ها، هفتمین همایش ملی مطالعات و پژوهش‌های نوین در حوزه علوم تربیتی، روانشناسی و مشاوره ایران، تهران.
عباسی شوازی، محمد جلال (1381)، همگرایی رفتارهای زادآوری در ایران: میزان، روند و الگوی سنی زادآوری در استان‌های کشور طی سال‌های 1351، 1375، نامه علوم اجتماعی، 18: 231-201.
عبداللهی، عادل و رحیمی، علی (۱۳۹۷)، تفسیر و بازنمایی ابعاد مختلف فرزندآوری در بین کاربران اینترنتی، فصلنامه جمعیت، ۲۴ (۱۰۰ و ۹۹): ۶۴-۴۷.
فروتن، یعقوب و بیژنی، حمیدرضا (1399)، تک‌فرزندی و تعیین کننده‌های آن در ایران، دو فصلنامه نامه انجمن جمعیت‌شناسی، 15(29): 15-1.
فلیک، اوه (2009)، درآمدی بر پژوهش کیفی، ترجمه جلیلی، هادی (1387)، تهران: نشر نی.
قربانی، فائزه؛ گلمکانی، ناهید؛ شاکری، محمدتقی (1395)، ارتباط استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی و گرایش به فرزندآوری در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی و فردوسی مشهد: مطالعه مقطعی، مجله زنان مامایی و نازایی ایران، 19(19): 24-15.
کیانپور، مسعود؛ عدلی پور، صمد و حکیمه، ملک احمدی (1393)، تعامل در فیس بوک و تأثیر آن بر هویت مدرن جوانان شهر اصفهان، جهانی رسانه، 9(2): 284-267.
محمودیانی، سراج‌الدین (1399)، بررسی شیوع و عوامل مؤثر بر رفتار تک‌فرزندی در بین زنان: مطالعه موردی در استان فارس، دوماهنامه پایش، 20(1): 234-212.
مظاهری، مصطفی و قادرنیا، زهرا (1399)، نقش و مدیریت خانواده در تربیت دینی فرزندان (با محوریت فضای مجازی و در راستای تحقق الگوی پیشرفت)، سیزدهمین کنگره ملی پیشگامان پیشرفت، تهران.
نصرالهی اکبر، شریفی فرزانه، حقیقی محمدرضا (1393). تأثیر فضای مجازی بر تحولات ارتباطات سیاسی، مطالعات رسانه‌ای، 9(26): 117-111.
نظری، مرضیه (1399)، آسیب‌های خانواده‌های تک‌فرزندی از منظر اسلام، چهارمین کنفرانس بین‌المللی علوم اسلامی، پژوهش‌های دینی و حقوق، تهران.
نقش، سیمین؛ غیائی اصفهانی، امید و میرزایی، سحر (1398)، رابطه بین رسانه‌ها و فضای مجازی با فرهنگ خانواده کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان، دومین همایش ملی سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار، قم.
یاسین، سید علی آل و فریدونی، سمیه (1395)، مقایسه مثبت نگری، امید به زندگی و رضایت از زندگی بین دانش آموزان دختر تک‌فرزندی و چند فرزندی، مجله مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، 11(2): 41-23.
Allcott, H., & Gentzkow, M. (2017). Social media and fake news in the 2016 election. Journal of economic perspectives, 31(2), 211-236.
Bloom, D. E., Boersch-Supan, A., McGee, P., & Seike, A. (2011). Population aging: facts, challenges, and responses. Benefits and compensation International, 41(1), 22.
Corbin, J., & Strauss, A. (2014). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory: Sage publications.
Gietel-Basten, S., Han, X., & Cheng, Y. (2019). Assessing the impact of the “one-child policy” in China: A synthetic control approach. PLoS ONE, 14(11), e0220170.
Hu, Y., & Shi, X. (2020). The impact of China’s one-child policy on intergenerational and gender relations. Contemporary Social Science, 15(3), 360-377.
Khadivzadeh, T., Roudsari, R. L., Bahrami, M., Taghipour, A., & Shavazi, J. A. (2013). The influence of social network on couples’ intention to have the first child. Iranian journal of reproductive medicine, 11(3), 209.
Li, T., Yang, Y. C., & Zhang, Y. (2018). Culture, economic development, social-network type, and mortality: Evidence from Chinese older adults. Social Science & Medicine, 204, 23-30.
Polit, D., & Hungler, B. (2006). Nursing research principles and methods (pp. 491–492, 6th edn): New York, NY: Lippincott Philadelphia.
Zhang, J. (2017). The evolution of China's one-child policy and its effects on family outcomes. Journal of economic perspectives, 31(1), 141-160.
The Women and Families Cultural-Educational
Volume 18, Issue 64
Autumn 2023
September 2023

Files

History

  • Receive Date: 20 February 2022
  • Revise Date: 24 December 2022
  • Accept Date: 12 May 2023
  • Publish Date: 23 September 2023

Share

How to cite

Statistics