Confirmatory Factor Analysis of the Happiness assessment Scale for Middle-Aged Women

تحلیل عاملی تاییدی مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال

ایمان مصباح[1]| علی رضایی شریف[2]

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تحلیل عاملی تاییدی مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال انجام شده است. به همین منظور، از میان زنان میانسال (40 الی 65 سال) جامعه، 280 نفر به صورت روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب و به مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال (شین وکیم، 2021) پاسخ دادند. در مطالعه حاضر، نتایج تحلیل داده‌ها به روش تحلیل عاملی تاییدی نشان داد که مقیاس ارزیابی شادی همانند فرم اصلی از چهار عامل خود- ارزشی، تفکر مثبت، خود- مدیریتی و روابط خانوادگی تشکیل شده است. نتایج حاصل از اعتبارسنجی براساس آلفای کرونباخ نیز 93/0 به دست آمد که مقداری مناسب است. از نتایج این مطالعه، چنین حاصل می‌شود که این مقیاس، ابزاری قابل اعتماد و روا برای ارزیابی شادی در زنان میانسال است.

کلیدواژه‌ها: مقیاس ارزیابی شادی، تحلیل عاملی تاییدی، اعتبار، روایی، زنان میانسال.

[1]. نویسنده مسئول: دانشجوی دکترای مشاوره، گروه مشاوره، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.             imanmesbah13@gmail.com

[2]. دانشیار، گروه مشاوره، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. rezaeisharif@uma.ac.ir

مقدمه

میانسالی،40 تا 65سالگی (برک^[1]، 2007)، یکی از مقاطع زندگی است که با تغییرات زیستی، جسمی، روانی، اجتماعی، مشکلات و پیامدهای این تغییرات همراه است. با این حال، می‌تواند نقطه عطفی برای رشد فرد باشد، مشروط بر اینکه سلامت روان در این دوره دوام داشته باشد و گسترش یابد (شریفی، انوشه، فروغانو کاظم نژاد، 2014؛ یوسف افراشته، صادقی، نوری و رستگار فرد، 2020؛ رولو، سیورت، دی‌هال وبرتون- جانسون^[2]، 2021). این دوران به عنوان پلی ارتباطی بین جوانی و سالمندی، دورانی محوری در زندگی زنان است، چرا که این مرحله ی جدید زندگی، ممکن است با علائم و عوارض متعددِ ناشی از بحرانی ترین رویداد زندگی یعنی یائسگی و از دست دادن قدرت باروری همراه باشد(کارلامانگلا، لاچمن،‌هان، هوآنگ و گریندل^[3]، 2017). نوسانات هورمونی به دنبال شروع یائسگی، زنان را مستعد ابتلا به اختلالات روانی- اجتماعی مانند بی خوابی، خستگی، تحریک پذیری، تمرکز ضعیف، فراموشی، افسردگی، اضطراب و کاهش شادکامی در نتیجه کاهش فعالیت‌های اجتماعی، وضعیت تاهل و بیماری‌های جسمی می‌کند(هونگ، دو،‌ها، جئون، هور و یوو^[4]، 2014؛ کاظمیان، 2016 و منشی پور، مختاری، رفعت و کاظم‌نژاد، 2016). در نتیجه افراد میانسال صرف‌نظر از سبک زندگی دوران جوانی شان، باید به دنبال تغییراتی در زندگی خود باشند؛ از جمله، امید و یافتن معنایی جدید در زندگی(فیست و فیست، ترجمه سیدمحمدی، 1397). میانسالی زمانی است که افراد با نگاه کردن به زندگی خود کامل و بالغ می‌شوند(فولر و چریستاکیس^[5]، 2008؛ کیم و لی^[6]، 2018). علاوه بر این، زنان میانسال از طریق گذراندن زمان با افراد دیگر که دیدگاه روشنی از تجربیات انباشته شده دارند احساس لذت و شادی می‌کنند و این شادی نیز بر خانواده‌های آن‌ها تاثیر می‌گذارد(فولر و چریستاکیس، 2008؛ کیم و لی، 2018). بنابراین، میانسالی را می‌توان به عنوان اوج یک جهت‌گیری نو در نظر گرفت و با در آغوش گرفتن فعالانه تغییرات درونی و بیرونی مختلف و حفظ تعادل مثبت در زندگی، این دوره از بزرگسالی را با شادی همراه کرد(فولر و چریستاکیس، 2008؛ جئون و لی^[7]، 2010). در دهه‌های گذشته تمرکز بیشتر بر جنبه‌های منفی(افسردگی و اضطراب) ویژگی‌های افراد مسن بوده است و حوزه‌های مانند سلامت ذهن، سلامت روان و رشدِ انسان کمتر مطالعه شده‌اند(آداک و آنجالیرای^[8]، 2015). پس از ظهور جنبش روان‌شناسی مثبت‌نگر، نظریه‌پردازان و پژوهشگران به جای توجه صرف به تجارب یا ادراک‌های منفی، سازه‌هایی چون خودکنترلی و شادکامی را بررسی کرده‌اند(سو، ژو، کائو، وانگ و زاینگ^[9]، 2018). افراد باید سطح شادکامی خود را افزایش دهند، چرا که ارتباطی به نسبت قوی بین سطح شادی و سلامتی وجود دارد(والویس و همکاران، 2004). شادی شامل یک احساس مثبت، رضایت از زندگی و عدم وجود احساسات منفی مانند افسردگی و اضطراب است(اورکی، مهدی‌زاده و درتاج، 2019). به عبارت دیگر، شادی پیش نیاز دعوت به نشاط و لذت به زندگی است که منجر به نتایج مطلوب و ارتقای رضایت از زندگی می‌شود(قربانی، طباطبایی چهر، باقری، سالاری و نظری، 1398). شادی چندین بعد اساسی را در بر می‌گیرد، بعد هیجانی که فرد شادکام از نظر خلقی، شاد و خوشحال است. بعد اجتماعی، که فرد شادکام از روابط اجتماعی خوبی با دیگران برخوردار است و می‌تواند از آن‌ها حمایت اجتماعی دریافت کند و سرانجام بعد شناختی که باعث می‌شود فرد اطلاعات را به روش خاصی پردازش کرده و مورد تعبیر و تفسیر قرار دهد که در نهایت، باعث احساس شادی و خوش بینی در وی گردد(دینر و سو^[10]، 1997). از این‌رو در شادکامی، ارزشیابی افراد از خود و زندگی‌شان می‌تواند، جنبه‌های شناختی، مثل قضاوت در مورد خشنودی از زندگی و یا جنبه‌های هیجانی از جمله خلق یا عواطف، در واکنش به رویدادهای زندگی را در برگیرد(آرجیل، مارتین، لوو، اسپیلبرگ و ساراسون^[11]، 1995؛ والویس، ژالینگ، هیبنر و دران[12]، 2004).

مفهوم شادی دارای سه ویژگی رایج و گوناگون است، اول، ذهنی است؛ دوم جنبه‌های مثبت و فعال زندگی را منعکس می‌کند و در نهایت، ارزیابی کلی از زندگی را در بر می‌گیرد(کیم، کیم، چا و ایم[13]، 2007). تعریف نظری برای شادی عبارت است از «آرامش جسمانی و لذت عاطفی مربوط به ارضای نیازهای شخصی در یک محیط اجتماعی و فرهنگی خاص» (لوو وگیمور، 2004) که بستگی به ویژگی‌های فردی و ارزیابی شناختی موقعیت بیرونی دارد(دوو و لی^[14]، 2016). تعاریف افراد از شادی ممکن است متفاوت باشد. برخی ممکن است شادی را در لحظه قضاوت کنند. دیگران ممکن است یک سال یا کل زندگی خود در نظر بگیرند. بنابراین، اندازه گیری شادی فردی تنها با پرسیدن یک سوال ساده، دشوار است(مایرز و دینر^[15]، 1995). علاوه بر این، فرهنگ بر مفهوم‌سازی شادی تأثیر می‌گذارد(لوو وگیمور^[16]، 2004)، برخی بر این عقیده‌اند که شادی ممکن است به وضعیت احساسات مثبت، که بیشتر عمومی‌اند و منحصر به محیط یا رویداد خاصی نیستند، اطلاق شود که بر طبق همین تعرف؛ شادی احتمالا جهانی است و به صورت نامحدود تصور و تجربه می‌شود، اما طرفداران تبیین‌های فرهنگیِ شادی بر این باور هستند که همین تصور و تجربه در یک بافت فرهنگی و محیطی خاص واقع می‌شود و وابسته به همان بافت و محیطی است که در آن روی می‌دهد(یوچیدا، نورا ساکِنکِت و کیتِیاما[17]، 2004).

نتایج مطالعات نشان می‌دهد شادی به عنوان یکی از ضروری‌ترین خواسته‌های فطری و نیازهای روانی نقش تعیین‌کننده‌ای در تامین سلامت فرد و جامعه(هزارجریبی، مرادی، 1393؛ ورعی، پورداد، افشاری و میرشمسی، 1398)، افزایش بهزیستی(وینهوون، 2015)، کاهش استرس، افزایش رضایت و کیفیت زندگی(فیچت[18] و همکاران، 2013)، رشد، شکوفایی و پیشرفت در زندگی (عدنان باطینه[19]، 2019)، آرامش، رضایت شغلی و خانوادگی (فلاحیان، آقایی و نشاط دوست، 1400)، افزایش عزت نفس(باجاج، گوپتا و سنگوپتا[20]، 2019؛ توان، جهانی و رفیعی، 2014)، نگرش مثبت به زندگی، خودپنداری مثبت، امیدواری به آینده، نگرش مطلوب و رضایتمندانه به خود و دیگران، روابط اجتماعی متعادل، دوری از کینه و نفرت، انتخاب آگاهانه اهداف زندگی، تلاش برای تحقق اهداف، دوری از اتلاف وقت و اهمال کاری، افزایش موفقیت‌های زندگی، عملکرد بهتر سیستم ایمنی بدن در برابر استرس‌ها و بیماری‌ها، خواب بهتر، تمایل بیشتر در کمک کردن به دیگران، عملکرد بهتر شغلی- تحصیلی، ارتقای طول عمر و بهبود بیماری‌ها (لیومنن، نِکا، شانبرادت و هوکلی[21]، 2016؛ کان، فردریکسن، براون، میکلز و کان وی[22]، 2009 به نقل از ابوطالبی، یزدچی، اسمخانی اکبرنژاد، 1400) دارد. پژوهش‌های دیگر؛ سن افراد، وضعیت تاهل، سطح تحصیلات، وضعیت اقتصادی، میزان سلامت، محل سکونت(منتظری و همکاران، 1391؛ ربانی و همکاران، 1390) و تفکر مثبت(هوگندورن[23] و همکاران، 2012) را با میزان شادی مرتبط می‌دانند. شادی و شادکامی از متغیرهای مهم و تاثیرگذار در طول زندگی آدمی هستند. شادی به نوعی معنای زندگی یا از معنا دهندگان مهم به آن است(کینگ و ناپا^[24]، 1998). به طور خاص، شادی زنان میانسال یک برداشت ذهنی است که نه تنها بر زندگی آن‌ها بلکه بر خانواده و جوامع آن‌ها تأثیر می‌گذارد (کیم و لی، 2018؛ کار^[25]، 2012). مقیاس شادی ذهنی، شادی ذهنی کلی را بر اساس دیدگاه پاسخ دهندگان اندازه گیری می‌کند(میشالوس، 2014). استفاده از شادیِ انتزاعی به عنوان یک معیار اندازه گیری نیاز به یک شاخص قابل اندازه گیری عینی (یا چیزی که به عنوان یک شاخص عینی تفسیر می‌شود) دارد (ریف و کیز^[26]، 1995). یک مقیاس برای ارزیابی شادی باید منعکس‌کننده ویژگی‌های آزمودنی باشد تا اطمینان حاصل شود که روش اندازه‌گیری ذهنی، معتبر و قابل اعتماد است(هی جی و جیانگ ایم^[27]، 2021).

از پرسشنامه‌های ارزیابی شادی در جامعه ایرانی می‌توان، پرسشنامه شادی و نشاط که از 37 گویه و 5 خرده مقیاس رضایت از زندگی، آراستگی ظاهری، تعامل اجتماعی، کارایی فردی و کمک به دیگران تشکیل شده است(زارع و امین‌پور، 1390) و همین طور ابزار ارزیابی بسیار پرکاربرد دیگری که برای جامعه ایرانی مورد هنجاریابی قرار گرفته(صالح صدق پور، طاهر طلوع دل و سادات، 1398)، یعنی پرسشنامه شادکامی آکسفورد^[28] (OHQ) که شامل 29 گویه و 5 خرده مقیاس خودپنداره، رضایت از زندگی، آمادگی روانی، سر ذوق بودن، احساس زیبایی شناسی و خود کارآمدی است، را نام برد(آرگیل و همکاران، 1989). پرسشنامه شادکامی آکسفورد در پژوهش‌های مختلف برای ارزیابی شادی درسنین مختلف، از جمله  برای کودکان ابتدایی(سلیمانی نقندر و سعادتی شامیر، 1392)، جوانان و سالمندان (کرمی، سنجابی و کریمی، 1395)و در هر دو جنس زن و مرد مورد استفاده قرار گرفته است. به طوری که می‌توان گفت این پرسشنامه، ابزارِ موردِ استفادۀ اکثر پژوهشگران ایرانی برای ارزیابی شادکامی است. با این حال، ابزارهای کمی برای شناسایی ویژگی‌ها و مؤلفه‌های اصلی شادکامی بر اساس دیدگاه‌های خاص زنان میانسال ایجاد شده است. که در میان این ابزارها، مقیاسی که به طور خاص برای این گروه سنی در ایران مورد استفاده قرار گیرد وجود ندارد. بنابراین، با در نظر گرفتن جنسیت و سن، لازم است مقیاس ارزیابیِ شادی ایجاد شود که منعکس‌کننده ویژگی‌ها یا ویژگی‌های شادکامی در زنان میانسال باشد.

از آنجا که سازمان بهداشت جهانی بر شادی به منزله ی یکی از مولفه‌های اصلی و اساسی سلامت روان تاکید می‌کند(لین، لین و وو^[29]، 2010) و نتایج حاصل از آمارهای جهانی مبنی بر کاهش میزان شادی در جامعه ایرانی؛کشور ایران در طول سال‌های 1997-2000 بین 97 کشور جهان، رتبه 56 و بین سال‌های 2013 تا 2015 از 157 کشور، رتبه 105 را کسب کرده است (هلیول، لایارد و ساکس^[30]، 2016؛ فلاحیان و همکاران، 1399)؛ و همچنین نبود ابزار مناسب برای ارزیابی میزان شادی در زنان میانسالِ این جامعه، لذا پژوهش حاضر در پی انتخاب و هنجاریابی یک ابزار مناسب در جهت ارزیابی و سنجش شادی در زنان میانسال برآمده است. در این پژوهش، ابتدا مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال (^[31]HAS-MW) به فارسی ترجمه شد و سپس ویژگی‌های روان سنجی نسخۀ فارسی این پرسشنامه مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت.

روش پژوهش

روش پژوهش با توجه به ماهیت موضوع، مطالعه توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری در این پژوهش شامل زنان میانسال 40 تا 65 سال است. طبق دیدگاه کلاین[32](2005) در مطالعاتی که با هدف تحلیل ساختار عاملی ابزارهای سنجش انجام می‌شوند، بین حداقل 5 تا حداکثر 20 مشارکت کننده به ازا هر گویه ی آزمون باید انتخاب شود بنابراین؛ در این مطالعه، گروه نمونه شامل 280 نفر بودند که با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. بدین صورت که پس از تهیه مقیاس ارزیابی شادی، این مقیاس به صورت آنلاین و از طریق فضای مجازی در اختیار تمام زنان میانسال جامعه که امکان دسترسی به آن‌ها وجود داشت و همکاری لازم را با پژوهشگران داشتند و همچنین در بازه ی سنی 40 تا 65  سال بودند قرار داده شد. پس از جمع‌آوری پاسخ‌ها، 291 نفر در این پژوهش همکاری داشتند که از این تعداد، داده‌های به دست آمده از 280 نفر که به صورت کامل به پرسش‌های مقیاس پاسخ داده بودند در نهایت به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. به منظور آماده‌سازی نسخه فارسی مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال، از روش ترجمه مجدد[33] استفاده شد. لذا، به منظور استفاده از این مقیاس، نسخه انگلیسی آن برای نمونه زنان میانسال ایرانی به زبان فارسی ترجمه شد. جهت تحلیل داده‌ها در این مطالعه، از ضریب آلفای کرونباخ برای بررسی اعتبار[34] و از روایی محتوا[35] و سازه[36] به منظور کسب اطمینان از روایی مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال بهره گرفته شد. روایی محتوا اساسا مستلزم بررسی منظم آزمون برای تعیین این نکته است که آیا این آزمون، نمونه معرفی از حیطه رفتاری مورد اندازه گیری را در بر می‌گیرد (آناستازیا^[37]، 1988). روایی محتوا در مقیاس ارزیابی شادی با نظرخواهی از چندین متخصص روان‌شناسی و زبان انگلیسی بررسی شد که از نظر متخصصان، این مقیاس از نظر محتوایی ابزاری روا تشخیص داده شد. روایی سازه مقیاس، به دو شیوه ی محاسبه ضریب همبستگی پرسشنامه با خرده مقیاس‌های آن و تحلیل عاملی تاییدی[38] مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل داده‌ها با کمک نرم افزار SPSS-26و AMOS-24 انجام گرفت.

ابزار پژوهش: مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال (HAS-MW؛ شین و کیم[39]، 2021). این مقیاس برای اندازه‌گیری شادی در زنان میانسال از چهار عاملِ خود- ارزشی، تفکر مثبت، خود- مدیریتی و روابط خانوادگی تشکیل شده و دارای 24 عبارت یا سوال است. نمره‌گذاری با استفاده از طیف 5 امتیازی لیکرت(کاملامخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم، کاملاموافقم) صورت می‌گیرد و نمرات بالاتر نشان دهنده شادی بیشتر در زنان است. خرده مقیاس(عامل) خود- ارزشی با هشت عبارت (سوالات 1 تا 8) از تعیین کننده‌های مهم شادی است. دومین عامل یعنی تفکر مثبت با هشت عبارت (سوالات 9 تا 16)، به طور شدیدی با شادی‌های مبتنی بر قدردانی مرتبط است. سومین عامل، خود- مدیریتی در پنج سوال یا عبارت بیان شده است(سوالات17 تا 21) و شامل عوامل مربوط به فعالیت‌های اوقات فراغت در زندگی است. در نهایت، عامل چهارم یعنی روابط خانوادگی، شامل سه عبارت است (سوالات 22 تا 24). این مقیاس نقطه ی برش برای شادی را فراهم نمی کند. به طور کلی برای نشان دادن نقطه برش باید یک معیار طلایی به عنوان نقطه مرجع مناسب مورد استفاده قرار گیرد. به هر ترتیب، از پرسشنامه شادی آکسفورد (OHQ) به عنوان معیار طلایی بهره گرفته است. همچنین، شاخص‌های تناسب مدل CFI و TLI > 80/0 که مجاز بوده اما زیاد نیستند( > 90/0). آلفای کرونباخ به دست آمده از این مطالعه معادل 87/0 است.

یافته‌ها

جدول1. ویژگی‌های جمعیت شناختی نمونه پژوهش

جدول (1) نشان می‌دهد درصد بالایی از شرکت‌کنندگان پژوهش حاضر در بازه سنی 40 تا 45 سال قرار داشتند(2/58 درصد)، بیشترِ زنان، متاهل(1/76 درصد)، و 3/59 درصد از آن‌ها دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. 9/52 درصد شرکت‌کنندگان یک یا دو فرزند داشتند. 5/52 درصد شاغل، و 5/97 درصد آن‌ها دارای گرایشات مذهبی بودند. 9/88 درصد فاقد بیماری و 4/76 درصد آن‌ها چرخه قاعدگی خود را به اتمام نرسانده بودند.

جدول2. میانگین و انحراف معیار گویه‌های مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال

همان‌طور که در جدول (2) مشاهده می‌شود مقادیر میانگین گویه‌ها بین 56/2 تا 16/4 و انحراف معیار بین 85/0 تا 22/1 قرار دارد.

جدول3. نتایج همسانی درونی، میانگین و انحراف معیار نمرات مقیاس شادی و خرده مقیاس‌های آن

.

چنان که در جدول(3) آمده است، بیشترین مقدار میانگین نمرات در کل مقیاسِ ارزیابی شادی در زنان میانسال را به ترتیب خرده مقیاس خود- ارزشی، تفکر مثبت، خود- مدیریتی و روابط خانوادگی کسب کردند. ضرایب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاس‌های خود- ارزشی، تفکر مثبت، خود- مدیریتی و روابط خانوادگی به ترتیب 90/0، 85/0، 82/0 و 93/0 می‌باشد و آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 93/0 است.

نتایج حاصل از بررسی روایی سازه ی مقیاس شادی به شیوه ی محاسبه همبستگی پرسشنامه با خرده مقیاس‌های آن در جدول 4 آورده شده است.

جدول 4. ضرایب همبستگی میان مقیاس کل و خرده مقیاس‌های آن

همان طور که جدول (4) نشان می‌دهد، ضرایب همبستگی مقیاس شادی با چهار خرده مقیاس خود- ارزشی، تفکر مثبت، خود- مدیریتی و روابط خانوادگی به ترتیب 92/0، 90/0، 80/0 و 74/0 می‌باشد که مقادیری بالایی است و در سطح (001/0) معنادار هستند و از طرف دیگر ضرایب همبستگی خرده مقیاس‌ها با یکدیگر در مقایسه با ضرایب همبستگی مقیاس شادی با خرده مقیاس‌های مقدار کمتری را نشان می‌دهد. در واقع می‌توان گفت، مقیاسی روا است که با خرده مقیاس‌های خود همبستگی بالا داشته و خرده مقیاس آن با هم دیگر همبستگی کمتری داشته باشند.

در این مطالعه از تحلیل عاملی مرتبه اول و دوم برای بررسی روایی مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال استفاده شد. برای برآورد مدل از روش حداکثر احتمال و برای برازش مدل از شاخص‌های کای اسکوئر، شاخص نسبت مجذور کای به توان دو بر درجۀ آزادی، شاخص نیکویی برازش[40]، شاخص برازش مقایسه‌ای[41] و خطای ریشۀ مجذور میانگین[42] بهره گرفته شد. چنان چه شاخص نسبت مجذور کای بر درجه آزادی کوچک‌تر از 3 باشد، برازش مطلوب را نشان می‌دهد. شاخص GFI مقدار نسبی واریانس‌ها و کوواریانس‌های تبیین شده توسط مدل را نشان می‌دهند که هر چه این مقدار به عدد یک نزدیک‌تر باشد نیکویی برازش مدل با داده‌های مشاهده شده بیشتر است و چنانچه شاخص RMSEA کوچک‌تر از 05/0 باشد، برازش بسیار مطلوب و در صورتی که کوچک‌تر از 08/0 باشد بر برازش مطلوب دلالت دارد(هومن، 1380).

شکل1. مدل برآورده شده برای خرده مقیاس‌های شادی و گویه‌های آن(تحلیل عاملی مرتبه اول)

در تحلیل عاملی مرتبه اول، مؤلفه‌های شادی به صورت مجزا با گویه‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. قدرت رابطه بین عامل(متغیر پنهان) و متغیرهای قابل مشاهده (گویه‌ها) به‌وسیله بار عاملی نشان داده می شود. بار عاملی مقادیر بین صفر و یک است که اگر بین 2/0 تا 6/0 باشد قابل قبول است (مخلصی، کریمیان، عبادی، خوش نژاد، و دبیری، 1395) و از آنجایی که حداقل بار عاملی به دست آمده 43/0 است، لذا مطلوبیت بار عاملی را در مدل شکل(1) نشان می دهد. همچنین مقادیر بدست آمده از شاخص‌های CMIN/DF، CFI، GFI، و RMSEA به ترتیب1/2، 92/0، 86/0 و 06/0 حاصل شد که نشان دهنده برازش مطلوب مدل است. پس از بررسی مدل به روش تحلیل عاملی تاییدی مرتبه اول، برای سنجش این مفهوم که آیا تمام مؤلفه‌ها در قالب مفهوم کلی شادی قرار می گیرند، تحلیل عاملی مرتبه دوم صورت گرفت. مقادیر به دست آمده شاخص‌های CMIN/DF، CFI، GFI و RMSEA بعد از مدل اولیه به ترتیب 2، 92/0، 85/0 و 65/0 بود که با وجود مطلوب بودن شاخص‌های برازش جهت بهبود بخشیدن مجدد به شاخص‌ها، مدل مورد اصلاح قرار گرفت. برای اصلاح مدل‌های تحلیل عاملی تاییدی سازوکارهای متعددی وجود دارد. در نظر گرفتن حداقل بار عاملی قابل قبول(30/0) و نیز حذف مسیرهای غیرمعنادار(میرز، گامست و گووارینو[43]، 2016) از این جمله‌اند. بررسی بارهای عاملی نشان داد که حداقل بارعاملی 44/0 بوده و تمامی بارهای عاملی معنادارند (01/0P<). بر این اساس و مبتنی بر شاخص‌های اصلاح نرم‌افزار به برقراری کوواریانس خطای گویه‌ها و همچنین حذف داده‌های پرت به کمک فاصله ماهالانوبیس[44] پرداخته شد که این امر باعث بهبود برازش مدل تاییدی گردید (86/376=CMIN، 234=DF، 01/0=P، 6/1=CMIN/DF، 96/0=CFI، 95/0=TLI، 90/0=NFI، 90/0=GFI، 05/0=RMR و 04/0=RMSEA).

شکل2. مدل برآورده شده برای شادی و مؤلفه‌های آن(تحلیل عاملی مرتبه دوم)

بحث و نتیجه‌گیری

مطالعه حاضر با هدف تحلیل عاملی تاییدی مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال انجام شد. در تحلیل‌های عاملی تأییدی، که هدف پژوهشگر تأیید ساختار عاملی ویژه ای می باشد، دربارۀ تعداد عامل‌ها به طور آشکارا فرضیه ای بیان می شود و برازش ساختار عاملی مورد نظر در فرضیه با ساختار کواریانس متغیرهای اندازه‌گیری شده، مورد آزمون قرار می گیرد. این روش اساساً یک روش آزمون فرضیه است و در صدد آزمودن این است که آیا نشانگرهایی که برای معرفی متغیرهای مکنون (سازه) در نظر گرفته شده است واقعا معرف آن‌ها هستند یا خیر و همچنین مشخص می‌کند که نشانگرهای انتخابی با چه دقتی برازنده ی متغیر مکنون هستند (نظری و مختاری، 1388؛ هومن، 1389).

شین و کیم(2021) مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال را طراحی کردند. مطالعه ی شین و کیم از جمله مطالعاتی است که در آن از تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تاییدی برای آزمون فرض ثبات سازه در ساخت ابزاری جدید استفاده شده است و یک طبقه بندی چهار عاملی از ارزیابی شادی را ارائه دادند(شین وکیم، 2021). مطالعه ی حاضر نیز با هدف هنجاریابی این مقیاس در جامعه ایرانی انجام شد و نتایج به‌دست آمده نشان دهنده ی همسو بودن یافته‌های هر دو پژوهش بود.

در مطالعه حاضر روایی محتوا و سازه در بحث ارزیابی روایی بررسی شد. از آن جایی که روایی محتوا جنبه عقلی و منطقی دارد، تصدیق متخصصان این امر در ارزیابی روایی صوری و منطقیِ مقیاس ارزیابی شادی ملاک عمل واقع شد. نتایج به دست آمده در این خصوص، تایید کننده روایی این مقیاس است. نتایج حاصل از ضرایب همبستگی مقیاس ارزیابی شادی با چهار زیر مقیاس آن و همچنین روش تحلیل عاملی تاییدی در راستای بررسی روایی، روایی سازه این مقیاس را تایید کرد. یافته‌های حاصل از تحلیل عاملی تاییدی نشان داد که مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال نیز همانند فرم اصلی از چهار عامل خود- ارزشی، تفکر مثبت، خود- مدیریتی و روابط خانوادگی تشکیل شده است. همسویی نتایج این پژوهش با یافته‌های مطالعه ی شین و کیم (2021) درباره ساختار عاملی مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال نشان می‌دهد که تشابه ساختار عاملی نسخۀ فارسی این مقیاس با نسخه اصلی آن ضمن تاکید بر قابلیت کاربردپذیری منطق نظری زیربنایی مقیاس ارزیابی شادی در گروه‌های نمونه مختلف، همچنین از اصول کلی مشابه ای نیز پیروی می‌کند. به بیان دیگر، نتایج پژوهش حاضر تاکید می‌کند که از لحاظ ساختاری، الگوی پیشنهادی در بین نمونه‌های مختلف از توان لازم برای توصیف و تبیین برخوردار است.

در تبیین عامل‌های مقیاس ارزیابی شادی می‌توان اظهار داشت که عامل خود- ارزشی از تعیین‌کننده‌های مهم شادی است. محققان پیشتر این ارزش‌ها را که به شناخته شدن توسط خود و دیگران ارتباط دارند، شناسایی کرده اند(پارک و لی[45]، 2013). چنین شناختی؛ شادی ذهنی را افزایش می‌دهد، زیرا عزت‌نفس وقتی افزایش می‌یابد که شخص به عنوان فردی مهم و ضروری تایید شود(جو[46] و پارک، 2011). ورود عبارات مربوط به خود- ارزشی می‌تواند نشان‌دهنده تغییر فرهنگی از ارزش‌های سنتی به سمت ارزش‌های مدرن فردگرایی و منعکس‌کننده نگرش‌های زنان میانسالی باشد که به طور فعال، میانه دار زندگی خود هستند و  به دور از زنان مطیع و منفعل و یا مادران موجود در یک جامعه مرد سالار حرکت می‌کنند(دُکنتات و زوکاسکیِن[47]، 2012). دومین عامل یعنی تفکر مثبت، به طور شدیدی با شادی‌های مبتنی بر قدردانی مرتبط است(دُکنتات و زوکاسکیِن، 2012). تفکر مثبت با سلامت روانی، رضایت از زندگی و استفاده از مثبت‌گرایی برای حفظ استواری روانشناختی در زندگی روزمره وابسته است. عامل تفکر مثبت همچنین نشان‌دهنده این است که چگونه معنای زندگی در زنان به درجه پذیرش یائسگی شان بستگی دارد. به این معنا که، خوشبختی در زنان میانسال می‌تواند به طور متفاوتی توسط نسل‌های یا افراد مختلف مورد تجربه و ارزیابی قرار گیرد(یوچیدا، نورا ساکِنکِت و کیتِیاما، 2004؛ ریو و‌هان[48]، 2016؛ لو، 2011). سومین عامل، خود- مدیریتی، شامل عوامل مربوط به فعالیت‌های اوقات فراغت در زندگی است. اهمیت اوقات فراغت کانون چندین مطالعه شادی در افراد میانسال بوده‌ است(کِکِلاینِن، فروند، اسپیلا و کُکُ[49]، 2020). تجربه دلپذیر در ارتباط با اوقاتِ فراغتِ زندگی؛ علائم افسردگی را کاهش می‌دهد و آن را به منبع مهم زندگی در بزرگسالان میانسال و مسن‌تر تبدیل می‌کند(لو، 2011). در عامل خود- مدیریتی، مواردی مانند "رژیم غذایی سالم و متعادل"  و "من روش خودم را برای تسکین استرس دارم" به طور خاص به زبان مثبت برای خود- مدیریتی در مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال(HAS-MW) بیان می‌شوند. از سوی دیگر، پرسشنامه شادکامی آکسفورد (OHQ)  که کاربرد زیادی در جامعه ایرانی دارد از زندگی لذت بخش، زندگی معنی‌دار و زندگی پر جنب و جوش تشکیل شده‌است و شامل خود- مدیریتی نمی‌شود. در نهایت، عامل چهارم یعنی روابط خانوادگی، این مفهوم به این موضوع اشاره دارد که چگونه شادی به اشخاص بستگی دارد و چه طور، آن را در زندگی خود در رابطه با روابط خانوادگی شان به ویژه این که برای زنان میانسال نیز مهم تلقی می‌شود اولویت‌بندی می‌کنند. یک پیوند پایدار و محکم می‌تواند احساسات مثبت را طلب کند و باعث شود که زنان احساس خوشحالی کنند(لو و گیمور، 2004؛ لو، 2011؛ لامبرت[50]، 2005). به طور خاص، این مطالعه اهمیت روابط خانوادگی را در شادی زنان میانسال، همان طور که مشهود است توسط عباراتِ ما رابطه خانوادگی خوبی داریم (از جمله پدر، مادر و خواهر و برادر)، ما به یکدیگر اهمیت می‌دهیم(پدر، مادر، خواهر و برادر) و ما تصمیم‌های مهم را از طریق بحث و گفتگو می‌گیریم (پدر، مادر، خواهر و برادر) نشان می‌دهد. این ویژگی با پژوهش‌هایی که بر ثبات هیجانی به عنوان یک بعد اصلی در شادی زنان تاکید می‌کند همخوانی دارد(لو، 2011؛ هیلز و آرگایل[51]، 2001 ).

یافته‌های حاصل از ارزیابی اعتبار مقیاس به واسطۀ محاسبه آلفای کرونباخ برای کل مقیاس و عامل‌های آن نشان می‌دهد که مقیاس ارزیابی شادی از اعتبار بالایی، به مقدار 93/0 بر خوردار است که این نتایج با یافته‌های حاصل از مقیاس اصلی که مقدار 87/0 بود، همسو می‌باشد.

در نهایت به نظر می‌رسد که مقیاس ارزیابی شادی در زنان میانسال با 24 عبارت و ساختاری 4عاملی و دارای اعتبار و روایی بالا، ابزاری مناسب و کارآمد برای ارزیابی شادی در زنان میانسالِ بین سنین 40 تا 65 سال است. با وجود این که نتایج پژوهش حاضر نشان داد که مقیاس ارزیابی شادی ابزاری مناسب برای استفاده در زنان میانسال جامعه ایرانی است ولی،  لازم به ذکر است از آن جایی که نمونه پژوهش حاضر با درصد بالایی، از میان افرادی با وضعیت سلامتی(جسمی و روانی) مناسب انجام گرفته است، برای ارزیابی بیشتر کارآمدیِ این مقیاس در گروه‌ها و نمونه‌های مختلف، پیشنهاد می‌شود در افرادی با بیمارهای زمینه‌ای و وضعیت جسمانی و روان‌شناختی نامناسب نیز به‌کار گرفته شود تا در صورت تایید ساختار عاملی این مقیاس، بتوان با خیالی آسوده‌تر در پژوهش‌هایی که با این افراد صورت می‌گیرد از این ابزار استفاده کرد. مطالعه حاضر نیز همانند سایر پژوهش‌ها با محدودیت‌هایی از قبیل تعداد کم نمونه پژوهش و استفاده از ابزار خودگزارشی همراه بود. لذا پییشنهاد می‌شود پژوهش‌های آتی با تعداد نمونه بالاتر و همچنین در بافت‌های اجتماعی و فرهنگی مختلف در راستای رفع محدودیت تعمیم پذیری یافته‌ها صورت گیرد.

[1]. Berk, E. L

[2]. Rulu, p., Sievert, L. L., Dhall, M., & Berton-Johnson, E. R

[3]. Karlamangla, A.S., Lachman, M.,E., Han, W., Huang, M., & Greendale, G. A

[4]. Hong, J. E., Do, K. J., Ha, R. M., Jeon, S. B., Hur, S. S., & Yoo, E. K

[5]. Fowler, J. H., & Christakis, N.A

[6]. Kim, D.H., & Lee, J. M

[7]. Jeon, H. S., & Lee, H. Y

[8]. Adak, M., & Anjaliray, P

[9]. Su, H., Zhou, Y., Cao, J., Wang, L., & Xing, L

[10]. Diener, E.D., & Suh, E

[11]. Argyle, Martin, Lu, Spielberg  & Sarason

[12]. Valois, Zullig, Huebner & Drane

[13]. Kim, M. S., Kim, H. W., Cha, & Im 

[14]. Do,  K. J., & Lee, J. S

[15]. Myers, D. G., & Diener, E

[16]. Lu, L., & Gimmour, R

[17]. Uchida, Y, Norasakkunkit, V., & Kitayama, S

[18]. Feicht, T

[19]. Adnan Bataineh, K

[20]. Bajaj, B., Gupta, R., & Sengupta, S

[21]. Luhmann, M., Necka, E. A., Schönbrodt, F. D., & Hawkley, L. C

[22]. Cohn, M. A, Fredrickson, B. L., Brown, S. L., Mikels, J. A., & Conway, A. M

[23]. Hogendoorn, S. M

[24]. King, L. A., & Napa, C. K

[25]. Carr, A

[26]. Ryff, C. D., & Keyes, C. L

[27]. Hee-Jin. S., & Jeung-Im. K

[28]. Oxford Happiness Inventory

[29]. Lin, J. D., Lin, P.Y., & Wu, C.L

[30]. Helliwell, J., Layard, R., Sachs, J

[31]. A happiness assessment scale for middle- aged women

[32]. Kline, R. B

[33]. Back translation

[34]. Validity

[35]. Content validity

[36]. Construct validity

[37]. Anastasia

[38]. Analyse confirmatory factor

[39]. Shin, H. J., Kim, J. I

[40]. Goodness of fit index

[41]. Comparative fit index

[42]. Root mean square error of approximation

[43]. Meyers, L. S., Gamst, G., & Guarino, A. J

[44]. Malalanobis distance

[45]. Park, S. H., & Lee,  M. J

[46]. Jo, G. Y

[47]. Daukantait, D., & Zukauskien, R

[48]. Ryu, S., & Han, M

[49]. Kekalainen, T., Freund, AM., Sipila, S., & Kokko, K

[50]. Lambert, J

[51]. Hills, P., & Argyle, M