The effectiveness of marital life enrichment training on excitement during pregnancy, on love, selfless behaviors and sexual health literacy of young couples

اثربخشی آموزش غنی­سازی زندگی زناشویی مبتنی بر هیجان در دوران بارداری بر عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت­جنسی زوج­های جوان

سحر بکعان^[1] |  سحر صفرزاده^[2]

چکیده

هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش غنی­سازی زندگی زناشویی مبتنی بر هیجان در دوران بارداری بر عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت­جنسی زوجین جوان شهر اهواز بود. روش پژوهش حاضر، طرح نیمه­آزمایشی با پیش­آزمون و پس­آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه زوجین جوان دارای زن باردار 22 تا 31 ساله، مراجعه­کننده به بیمارستان و مطب­های خصوصی پزشکان زنان و زایمان شهر اهواز در نیمه­ی اول سال 1400 بودند. از میان آنها 30 زوج داوطلب و واجد شرایط در چهارچوب نمونه­گیری غیرتصادفی هدفمند انتخاب و به شیوه جایگزینی تصادفی در دوگروه آزمایش و گواه (هرگروه 15 زوج یا 30 نفر) گمارده شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از مقیاس عشق پرشور (هاتفیلد و رپسون، 1986)، پرسشنامه رفتارهای­فداکارانه (هارپر و فیگرس، 2008) و پرسشنامه سواد سلامت جنسی بزرگسالان (معصومی و همکاران، 1398) استفاده شد. برای گروه آزمایش 8 جلسه 180 دقیقه­ای آموزش غنی­سازی روابط زناشویی اجرا شد و در گروه کنترل مداخله­ای صورت نگرفت. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های آماری توصیفی و تحلیل کورانس یک متغیری و چندمتغیری استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد آموزش غنی­سازی روابط زناشویی مبتنی بر هیجان در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل، باعث بهبود عشق، بهبود رفتارهای فداکارانه و افزایش سطح سواد سلامت­جنسی در زوجین جوان می‌شود (05/0>P). بنابراین با استفاده آموزش­ غنی­سازی زندگی زناشویی مبتنی بر هیجان در دوران بارداری می­توان سطح کیفیت و رضایت زناشویی زوجین جوان را در این مقطع خاص افزایش داد.

کلیدواژه‌‌ها: آموزش غنی­سازی روابط زوجین عشق؛ رفتارهای فداکارانه؛ سواد سلامت جنسی؛
              زوج­های جوان

[1]. دانشجوی کارشناسی ارشد، روان‌شناسی بالینی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

2. نویسنده مسئول: استادیار، گروه روان‌شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران. Safarzadeh1152@yahoo.com

مقدمه

ازدواج یکی از مهم‌ترین پدیده‌های زندگی است که می‌تواند پناهگاه امنی برای مقابله با دشواری‌های زندگی باشد. در ازدواج ابعاد مختلف جسمی، عاطفی، اجتماعی و ذهنی پوشش داده می‌شود و رابطه‌ای زیستی، اقتصادی، عاطفی و نیز روانی- اجتماعی بین زن و شوهر برقرار می‌گردد (گرور و هلیول^[1]، 2019). ازدواج رابطه­ای منحصر به فرد است که می­تواند در صورت موفقیت، همراه با حمایت، صمیمیت، امنیت و آرامش و رشد باشد (شکری^[2] و همکاران، 2022). یکی از اهداف ازدواج فرزندآوری و تولید نسل است. بارداری یکی از حساس‌ترین دوره­ها در زندگی برخی زنانی است که باردار می­شوند. بـااینکه این دوران برای اکثر زنان مسرت­بخش اسـت، اما به­دلیل تغییرات جسمانی و روان‌شناختی بسیاری که به همراه دارد، ممکن است زنان باردار را با مسائل و مشکلات زیادی روبرو کند (امینی و همکاران،1400). در این دوران آسیب­پذیری زنان نسبت به شرایط زندگی افزایش می­یابد، به­عبارت دیگر در دوره بارداری سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و در مجموع کیفیت زندگی زنان باردار دچار تغییرات زیادی می­شود (عاملی و همکاران، 1399).

از سوی دیگر صمیمت و عشق همسر به‌عنوان عاملی جهت تحمل مشکلات جسمی و روان­شناختی زنان باردار تأثیری بسزایی در گذراندن این دوران حساس دارد. میزان عشقی که افراد در روابط­شان ایجاد می­کنند به توانایی آنها در داشتن ارتباط دقیق، مؤثر و شفاف با افکار، احساس­ها، نیازها، خواسته­ها و کارکردها بستگی دارد (لیفکر^[3] و همکاران، 2015). یکی از نظرات مهم در خصوص عشق، نظریه استرنبرگ^[4] (1986) است. وی یک نظریه سه وجهی را ارائه داده است که شامل؛ روابط صمیمانه (مشتمل بر خود افشایی، شراکت، درک متقابل و حمایت هیجانی)، روابط شورآمیز (مشتمل بر کشش بدنی، تمایل جنسی و برانگیختگی فیزیولوژیانی) و تصمیم و تعهد (این جز مشتمل بر تعهد بلندمدت برای حفظ عشق و عاشق ماندن) است (محمودی و همکاران، 1392).

به­طور کلی رفتارهای فداکارانه و منش همسر در دوران بارداری بسیار حائز اهمیت است، زیرا روابط با همسر، عنصر اصلی زندگی عاطفی شخص منظور می‌شود (بنی­آدم و همکاران، 1396). رفتار و مهربانی همسر در کنار عشق و صمیمت می­تواند تجربه­ی زیبایی از دوران بارداری در ذهن زنان ایجاد. رفتارهای فداکارانه به‌عنوان تمایل به رها کردن منافع شخصی و آنی در جهت رفاه و آسایش شریک ارتباطی و از دست دادن چیزی با ارزش و مهم به­خاطر کسی که با ارزش­تر و مهم­تر است، شناخته می­شود (هال^[5]، 2011). به عقیده گاتمن^[6] (1999) کیفیت تعامل و ارتباط و عشق ورزیدن بین زن و شوهرها پیش­بین مهمی برای کاهش آشفتگی زناشویی و طلاق است (زارعی محمودآبادی و زارعی، 2018). بنابراین، یادگیری ارتباط کارآمد توأم با عشق و احترام، گام مهمی در فرایند ایجاد و یا افزایش صمیمیت و سازگاری زوجین است (استالهوفر^[7] و همکاران، 2014). در کل ایجاد و حفظ رابطه صمیمانه در ازدواج، هنری است که نیازمند کسب مهارت، آموزش و انجام وظایف ویژه و فداکارانه در قبال همسر است (گریف و مالهرب^[8]، 2012).

لازم به توضیح است برای نشان دادن علاقه و عشق و عمیق­تر شدن روابط صمیمی بین زوجین، داشتن اطلاعات کافی در خصوص وظایف زناشویی و سواد ­سلامت­جنسی^[9] امری مهم است. این مؤلفه به مجموعه­ای از پرسش، نگرش­ها و باورها، انگیزه­ها و توانایی­های شخصی در دسترسی، درک، ارزیابی و استفاده از اطلاعات مرتبط با سلامت جنسی گفته می­شود (گیلبرت^[10] و همکاران، 2014). سطح سواد جنسی به‌عنوان بعدی از سواد سلامت که شــامل حیطـه­های مختلـف از جملـه تکامـل جنسـیتی و جنسی، بلوغ، بارداری، روش­هـای پیشـگیری از بارداری، بارداری ناخواسته، بیماری­های منتقل‌شونده از راه جنســی، توســعه مهــارت­هــای مدیریت روابط جنسی از جمله مذاکره در مورد کیفیت روابـط جنسـی، ترجیحـات و اجبارهـای­جنسی و ابعاد مثبت و رمانتیک روابـط جنسـی است (معصومی و همکاران، 1398). برخورداری از سطح مطلوبی از سواد سلامت جنسی مهارت فرد در تجزیه و تحلیل، قضاوت، گفتمان، تصمیم­گیری و تغییر رفتار جنسی را افزایش داده و وی را در تأمین، حفظ و ارتقای سلامت جنسی خود توانمند می­نماید (گیلبرت و همکاران، 2014).

یکی از راه­های افزایش سازگاری، عشق و سواد سلامت جنسی در زندگی زناشویی، آموزش در این خصوص است و محققان عقیده دارند آموزش مهارت­های ارتباطی، بخصوص آموزش برنامه مبتنی بر غنی‌سازی روابط بین زوجین جوان در افزایش صمیمیت و سازگاری مؤثر است (هالویج وریچتر^[11]،2010). این برنامه، حرکت برای رشد در راستای افزایش کیفیت رابطه زناشویی است (دنتون^[12] و همکاران، 2012). رویکرد مبتنی بر غنی‌سازی روابط، بهبود شرایط زوجین را از طریق تغییر کیفیت روابط زوجین از طریق یادگیری مهارت­های ارتباطی و نحوه تعامل با یکدیگر می­داند (جمالی و همکاران، 1393). آموزش غنی­سازی زندگی زناشویی مبتنی بر هیجان، حالات هیجانی را به­عنوان یکی از عوامل کلیدی و قدرتمند در زوج­درمانی معرفی می­کند (جانسون^[13]، 2004). این روش آموزشی، بر پایه نظریه دلبستگی استواراست که هم بر کنترل رفتار و هم بر کنترل هیجان تمرکز دارد (شکری و همکاران، 2022) و بر اساس فهم نیازهای زوجین نسبت به یکدیگر پایه­ریزی شده و از جمله اهداف آموزشی آن ایجاد پیوند امن و قوی در روابط زوجین است (دنتون و همکاران، 2012). عواملی که این رویکرد را برای حفظ روابط سالم و طولانی لازم می‌داند عبارت‌اند از توانایی حل مشکلاتی که برای زوجین به‌عنوان عامل فشارزا به حساب می­آید، توانایی ایجاد جو حمایتی در هنگام گفت و گو برای حل مسئله، توانایی درک دیدگاه دیگری و ارتباط با همسر، توانایی دیدن خود و دیگری به­طور روشن و بدون تحریف، توانایی مدیریت تبادل ارتباط منفی و کنترل خشم، توانایی تغییر الگوهای رفتاری که شخص خواهان آن است (ازخودگذشتگی) و توانایی کمک به همسر تا الگوهای ارتباطی خود را به­طور مطلوب تغییر دهد (سوکا^[14]، 2005). در راستای اثربخشی این رویکرد می­توان به مطالعه­ی جانسـون و گرینبـرگ^[15] (1998) اشاره نمود، که نشان دادند رویکـرد هیجـان­مـدار باعـث بهبـود و افزایش صمیمیت زوج­ها شده است. همچنین بهـرام­پور و همکاران (1391) تأثیر زوج­درمانی هیجـان­محـور را بر صمیمیت و دلزدگی زناشویی زوج­ها نشان دادند. تنباکوچیان و همکاران (1399) طی پژوهشی نشان دادند آموزش رویکرد متمرکز بر هیجان بر سبک­های دلبستگی زنان دچار دلزدگی ­زناشویی مؤثر است. درگاهی و همکاران (2021) به بررسی تأثیر برنامه آموزشی غنی‌سازی روابط جنسی بر سلامت و رضایت جنسی پرداختند و نتایج پژوهش ایشان، اهمیت آموزش برنامه غنی‌سازی روابط جنسی را در افزایش سطح سلامت و رضایت جنسی در زوج‌های هر دو شاغل تأکید کردند. بالایی (1400) در پژوهشی نیز نشان داد که مشاوره گروهی در ارتقاء سلامت جنسی به زنان سنین باروری، بر سواد سلامت جنسی و احقاق جنسی آنان مؤثر است. شاه­مرادی و همکاران (1400) و ادیبی (1400) نشان دادند زوج‌درمانی می­تواند بر افزایش طرح‌واره عشق ایمن و رضایت زناشویی زنان متأهل مؤثر واقع شود. علوی و امان الهی (2019) نیز طی تحقیقی گزارش دادند که زوج درمانی متمرکز بر هیجان موجب بالا رفتن سطح صمیمیت جنسی و عاطفی در زوجین ناسازگار می‌گردد. قدم پور و همکاران (2018) نیز در پژوهشی بیان کردند برنامه آموزش غنی‌سازی روابط بر ادراک رفتارهای ازخودگذشتگی خود و شوهر و تاب‌آوری ابهام زنان تأثیر دارد. مکنین و جانسون^[16] (2016) نیز در تحقیقی، زوج­درمانی هیجان­مدار را موجب صمیمیت در زوجین و بهبود دروابط بلاخص در بعد جنسی گزارش کردند.

مطالعه روابط زوجین به روشن شدن چهارچوب­های ساختاری که سازگاری و صمیمیت همسران در آن شکل می­گیرد کمک می­نماید. در بیشتر جوامع، بررسی روابط زناشویی نقش اساسی در ارزیابی کیفیت کلی ارتباطات خانوادگی دارد (ناگاراجا^[17] و همکاران، 2012). یکی از شرایطی که بر روابط زوجین می­تواند مؤثر باشد، دوران بارداری است. با توجه به دوران حساس بارداری و نیاز به مراقبت فراوان زنان باردار و همچنین با توجه به نقش همسران، روابط صمیمی با همسر می­تواند به کاهش سختی در این دوران کمک کند. برای ایجاد این روابط نیاز به آموزش­هایی مانند آموزش غنی­سازی زندگی زناشویی مبتنی بر هیجان است که به‌صورت چندجانبه مهارت اصلاح روابط زوجین را افزایش می­دهد. نبود پژوهشی در زمینه­ی متغیرهای پژوهش حاضر، یکی دیگر از ضرورت­های انجام این پژوهش در گروه زوجین با همسر باردار است. بر اساس مطالب فوق هدف پژوهش حاضر، تعیین اثربخشی آموزش غنی‌سازی زندگی زناشویی مبتنی بر هیجان در دوران بارداری بر عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت جنسی زوجین جوان شهر اهواز است.

روش پژوهش

پژوهش حاضر یک طرح نیمه­آزمایشی با پیش­آزمون و پس­آزمون بود. جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه زوجین دارای زن باردار مراجعه­کننده به بیمارستان و مطب­های خصوصی پزشکان زنان و زایمان شهر اهواز در نیمه­ی اول سال 1401 بودند. گروه نمونه با توجه به ملاک­های ورود، تعداد 30 زوج (60 نفر) بین 22 تا 31 سال به‌صورت نمونه­گیری هدفمند انتخاب شدند و به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 زوج) و کنترل (15 زوج) قرار گرفتند. پس از آن پیش­آزمون بر هر دو گروه اجرا شد و مداخله­ی آزمایشی پروتکل برنامه غنی­سازی زندگی زناشویی با تمرکز بر هیجان جلالی شاه­کوه و همکاران (1396) و به مدت 8 جلسه 180 دقیقه­ای برای گروه آزمایش اعمال شد. ملاک­های ورود به پژوهش حاضر عبارت بود از: بارداربودن فرزند اول، ماه بارداری مادر بین 3 تا 6 ماه، نداشتن پیشینه سقط جنین و یا مرده­زایی، بارداری خواسته، سن زوجین بین 22 تا 31 سال، سطح تحصیلات حداقل دیپلم، نبود فاصله فیزیکی و تصمیم به جدایی در زوج، نبود پیشینه بیماری جسمی (دیابت، تالاسمی عمده، بیماری قلبی) و بیماری روان‌شناختی تشخیص داده شده، و ملاک‌های خروج در تحقیق حاضر شامل؛ غیبت بیش از دو جلسه در جلسات غنی‌سازی، ابراز عدم تمایل به ادامه همکاری در تحقیق، و عدم شرکت در جلسات آموزشی روان‌شناختی از سوی یکی از زوجین است. پژوهش حاضر دارای کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز به شماره IR.IAU.AHVAZ.REC.1401.100 است.

ابزارهای پژوهش

مقیاس عشق پرشور^[18]

مقیاس عشق پرشور توسط هاتفیلد و رپسون^[19] (1986) ساخته شد و شامل 15 ماده و شیوه پاسخگویی به آن در یک طیف 9 درجه­ای در یک پیوستار از نمره 1 (اصلاً) تا 9 (کاملاً) است. آزمودنی­ها می­بایست میزان موافقت خود را با هریک از عبارت­ها از نمره 1 تا 9 مشخص کنند. حداقل نمره 15 و حداکثر نمره 135 است. هاتفیلد و رپسون (1996) پایایی مقیاس را با آلفای­ کرونباخ 94/0 محاسبه کردند، همچنین آنها روایی سازه این مقیاس را نیز از طریق همبستگی با مقیاس عشق رابینز 86/0 برای مردان به­دست آوردند که در سطح 01/0 معنادار بود. همچنین ضریب آلفای کرونباخ توسط رفیعی نیا و اصغری (1386) 82/0 گزارش شد. ضریب پایایی این پرسشنامه در پژوهش حاضر با روش آلفای­ کرونباخ 82/0 به­دست آمد.

پرسشنامه رفتارهای ­فداکارانه^[20]

 پرسشنامه رفتارهای فداکارانه توسط هارپر و فیگرس^[21](2008) تهیه شده است و یک ابزار 50 سؤالی است که 25 سال اول دربرگیرنده رفتارهای فداکارانه خود فرد و 25 سؤال دوم دربرگیرنده ادراک فرد از رفتارهای فداکارانه شریک زندگی‌اش است. آزمودنی با استفاده از یک درجه­بندی از نوع لیکرت در دامنه­ای از 1 (هرگز) تا 5 (همیشه) به سؤالات جواب می­دهد و حداقل نمره 50 و حداکثر نمره 250 گزارش می­شود. هارپر و فیگرس (2008) در بررسی خود پایایی این مقیاس را با روش آلفای­ کرونباخ برای شوهران 84/0 و برای همسران 81/0 عنوان کرده است. کاوند (1390) پایایی این مقیاس را با روش آلفای ­کرونباخ که ضریب پایایی 25 سؤال اول به ترتیب در مردان 90/0 و در زنان 88/0 و ضریب پایایی 25 سؤال دوم هم در مردان و هم در زنان 92/0 گزارش کرده است. پایایی آزمون در پژوهش کاوند (1390) به روش آلفای ­کرونباخ در 25 سؤال اول برای مردان 90/0 و برای زنان 88/0 و در 25 سؤال دوم برای شوهران 92/0 و زنان 92/0 به­دست آمد. همچنین روایی سازه این مقیاس با پرسشنامه کیفیت زناشویی نورتون^[22] (1983) در نمونه مردان 55/0 و 65/0 و در نمونه زنان 51/0 و 68/0 به­دست آمد که همگی در سطح 001/0 معنادار بودند. ضریب پایایی این پرسشنامه در پژوهش حاضر با روش آلفای کرونباخ 87/0 به­دست­ آمد.

پرسشنامه سواد سلامت­جنسی بزرگسالان^[23]

پرسشنامه حاضر در سال 1398 توسط معصومی و همکاران طراحی و روان‌سنجی شد. این پرسشنامه در ابتدا شامل 45 گویه بود که نتایج حاصل از بررسی روایی محتوای ابزار منجر به بازنویسی 13 گویه و حذف 5 گویه (3،11،21،27،36) شد و در بخش روایی محتوای کمی نیز شاخص کلی روایی محتوای ابزار 84/0 و نسبت روایی محتوای آن 81/0 به‌دست آمد. تحلیل عاملی­اکتشافی روی داده­های حاصل از 250 نمونه انجام یافت. نتایج حاصل از گیسرمیبر-اولکین حاکی از کفایت نمونه­گیری برای انجام تحلیل عاملی اکتشافی بود. 4 عامل مشخص­شده شامل مهارت ­دسترسی (1،2،4،5،6،7،8)، مهارت خواندن و درک­کردن (9،10،12،13،14،15،16،17،18،20،22،23،24،25،26،28،29،30)، مهارت تحلیل و ارزیابی (19،31،32،33،34) و مهارت ­کاربرد (35،37،38،39،40،41،42،43،44،45) بودند. نتایج بررسی همسانی درونی خرده­مقیاس-های نسخه 40 سؤالی پرسشنامه طراحی شده با روش آلفای کرونباخ از همسانی­درونی مطلوب خرده­مقیاس­های این پرسشنامه حکایت داشت. ضرایب الفا برای خرده­مقیاس‌ها به ترتیب 94/0، 94/0، 87/0 و 84/0 به­دست آمد. همچنین شاخص کلی آلفای کرونباخ 95/0 به­دست آمد که بیانگر سطح مطلوبی از همسانی درونی کلی ابزار طراحی‌شده است. ضریب پایایی این پرسشنامه در پژوهش حاضر با روش آلفای کرونباخ 90/0 به­دست آمد.

در این تحقیق از پروتکل برنامه غنی­سازی زندگی زناشویی با تمرکز بر هیجان که طبق درمان متمرکز بر هیجان که یکی از گسترده‌ترین رویکردها در دهه 1980 بود ایجاد شده، توسط جلالی شاهکوه و همکاران (1396) ساخته شده و به مدت 8 جلسه 180 دقیقه اجرا می‌شود. در تحقیق حاضر این پروتکل به‌صورت گروهی در گروه آزمایش ارائه گردید.

جدول 1. ساختار جلسات برنامه غنی‌سازی زندگی زناشویی با تمرکز بر هیجان (جلالی شاهکوه و همکاران، 1396)

یافته­های پژوهش

شرکت­کنندگان در پژوهش شامل 30 زوج مراجعه‌کننده به بیمارستان و مطب‌های خصوصی پزشکان زنان و زایمان شهر اهواز بود که ویژگی‌های جمعیت­شناختی ایشان در سن و تحصیلات به شرح ذیل است.

جدول 2. فراوانی و درصد فراوانی آزمودنی­ها بر اساس سن و تحصیلات

میانگین و انحراف معیار مربوط به متغیرهای پژوهش به تفکیک گروه­ها در پیش­آزمون و پس­آزمون در جدول 3 نشان داده شده است.

جدول 3. میانگین و انحراف معیار عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت جنسی در زوجین گروه‏های آزمایش و کنترل، به تفکیک در مراحل پیش‏آزمون و پس‌آزمون

نتایج جدول 3 میانگین و انحراف معیار متغیرهای عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت جنسی در گروه آزمایش در پیش‌آزمون و پس‌آزمون را به‌صورت روند افزایشی نشان می­دهد. قبل از تحلیل داده­های مربوط به فرضیه­ها، مفروضه‏های زیربنایی تحلیل کوواریانس برآورده شد. در این پژوهش، پیش­آزمون عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت جنسی به‌عنوان متغیرهای کمکی (کوواریت­ها) و پس­آزمون­های آن­ها، به‌عنوان متغیرهای وابسته تلقی شدند. رابطه بین پیش‏آزمون و پس­آزمون برای 3 متغیر در عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت جنسی به ترتیب برابر 86/0=r، 97/0=r و 83/0=r به­دست آمد. با توجه به داده­های به­دست­آمده، مفروضه­ی خطی بودن برای متغیرهای عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت جنسی برقرار است. همچنین همبستگی بین پیش­آزمون­های هر 3 متغیر با یکدیگر در دامنه­ای بین 05/0 تا 26/0 (05/0<p) به‌دست آمد (05/0>p). با توجه به همبستگی-های به­دست­آمده، می­توان گفت که مفروضه عدم هم­خطی چندگانه بین متغیرهای کمکی (کوواریت­ها)، رعایت شده است. محاسبه آزمون ام باکس برای بررسی تفاوت واریانس­های گروه­ها در دو آزمون برای تغییرها در سطح 05/0>P معنی‌دار نیست (613/0 Box M=، 902/0 F=، 492/0 P=)، بنابراین تفاوت معناداری در واریانس­های دو گروه وجود ندارد و مفروضه همگنی واریانس­ها برابر است. آزمون لوین در هر سه متغیر عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت جنسی غیرمعنی­دار می­باشند. در نتیجه فرض همگنی واریانس­ها تأیید می­شود. همچنین تعامل بین متغیرهای کمکی (پیش­آزمون­ها) و وابسته (پس­آزمون­ها) در سطوح عامل (گروه­های آزمایش و کنترل) معنی­دار نیست؛ بنابراین فرض همگنی رگرسیون رعایت شده است و سطح معنی­داری آزمون کولموگروف-اسمیرونوف از مقدار 05/0 بیشتر است، لذا پیش­فرض نرمال بودن توزیع متغیرها رعایت شده است.

جدول 4. نتایج حاصل از تحلیل کواریانس چندمتغیری بر روی میانگین نمره­های پس­آزمون متغیرها در گروه­های آزمایش و کنترل

مندرجات جدول 4 نشان می­دهد که بین گروه آزمایش و کنترل از لحاظ متغیرهای وابسته در سطح 05/0≥P تفاوت معنی­داری وجود دارد و می­توان گفت که حداقل در یکی از متغیرهای وابسته (عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت جنسی) بین دو گروه، تفاوت معنی­دار وجود دارد. جهت پی بردن به این تفاوت تحلیل کوواریانس در متن مانکوا صورت گرفت.

جدول 5. نتایج حاصل از تحلیل کوواریانس در متن مانکوا روی میانگین نمره‌های پس‌آزمون متغیرها در گروه­های آزمایش و کنترل

با توجه به مندرجات جدول 5، مقدار F برای متغیر عشق، 46/100، متغیر رفتارهای فداکارانه، 98/35 و متغیر سواد سلامت جنسی، 5/62 به­دست ­آمد که در سطح 05/0≥P معنی­دار است. می­توان گفت، آموزش غنی­سازی روابط زناشویی مبتنی بر هیجان باعث بهبود میزان عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت­جنسی در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل شده است.

بحث و نتیجه­گیری

هدف از پژوهش حاضر تعیین اثربخشی آموزش غنی­سازی روابط زناشویی مبتنی بر هیجان در دوران بارداری بر بهبود عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت­جنسی در زوجین جوان بود.

نتایج حاکی از اثربخشی آموزش غنی­سازی روابط زناشویی مبتنی بر هیجان در دوران بارداری بر بهبود عشق، بود. این یافته با پژوهش­های شاه­مرادی و همکاران (1400)، ادیبی (1400)، علوی و امان الهی (2019)، مکنین و جانسون (2016) همسو بود. در همین راستا می­توان بیان کرد، نظر به اینکه آموزش روابط هیجان­مدار از ترکیب رویکرد تجربی، سیستمی و دلبستگی ایجاد شده است (موسی­الرضایی و طاولی، 1396)، عناصر مورد تأکید در این رویکردها دقیقاً با عناصر اصلی ایجادکننده‌ی صمیمیت (همدلی، باز بودن هیجانی، خودافشایی و ارتباط غنی) تطابق دارد (جونس و پالهوس^[24]، 2014). این رویکـرد بـر رفتارهای مختلف فرد تأثیر­ می­گذارد و ایـن تأثیرگـذاری راه­حلی بـرای افزایش صمیمیت، تعهد و میزان عشق در زوجین است. همچنین یکی از مبانی­ای که زوجین در غنی‌سازی زندگی زناشویی مبتنی بر هیجان می­آموزند، این است که می­توانند به‌راحتی افکار و احساسات و هیجانات خود را با همسو خود در میان بگذاردند. از آنجا که در میان گذاشتن افکار، احساسات و هیجانات از عناصر اصلی صمیمیت و عشق به شمار می‌آیند، طبیعی به نظر می­رسد که آموزش هیجان مدار که زوجین را به برون­ریزی هیجانی به شیوه­ای جدید تشویق می­کند، در میان زوج، صمیمیت و عشق‌آفرینی نماید (حسینی، 1390). در دوره­های آموزشی غنی­سازی، زوجین یاد می­گیرند که چگونه به مرور زمان، رفتارها و سبک­های ارتباطی نامطلوبشان را با کمک یکدیگر تغییر دهند (شاکری و شبانی، 2019). با این سبک زندگی با گذشت زمان بیشتر به سمت آنچه مطلوب طرفین است، پیش می­رود و درنتیجه زوجین به ابراز عشق بیشتر و صمیمت مناسبی می­رسند. اینکه زوجین می­دانند زندگی به­طرف تغییرات مثبت پیش می­رود، بهبود نگرش آنها را به­دنبال دارد و روند عشق­ورزی را افزایش می­بخشد.

همچنین نتایج حاکی از اثربخشی آموزش غنی­سازی روابط زناشویی مبتنی بر هیجان در دوران بارداری بر بهبود رفتارهای فداکارانه بود. این یافته با پژوهش قدم پور و همکاران (2018) همسو است. لازم به توضیح است که آموزش غنی­سازی روابط زوجین به‌صورت هیجان­مدار، تلاشی است در جهت آشکار ساختن هیجان­های آسیب­پذیر در هرکدام از زوجین و تسهیل توانایی زوجین در ایجاد این هیجان­ها به شیوه­های ایمن و محبت­آمیز، است. اعتقاد بر این است که پردازش این هیجان­ها در بافتی ایمن، الگوهای تعاملی سالم­تر و جدیدتر را به­وجود می­آورد که سبب آرام­شدن سطح آشفتگی و افزایش دوست­داشتن، صمیمیت و در پایان ارتباطی رضایت­بخش­تر است (تیموری و همکاران، 1400). در روند آموزش، به زوجین کمک می­شود تا با برآوردن نیازهای روان­شناختی یکدیگر در جهت افزایش تجارب مثبت زوجین با یکدیگر، احساس­های مثبت نیز به رابطه آنها برگردد. آموزش غنی­سازی روابط با رویکرد هیجان­مدار با تأکید بر حمایت زوجین از یکدیگر، تمرکز بر هیجان­های خود و شناسایی آن­ها، اهمیت بر مراقبت از همسر، شناسایی چرخه­های تعاملی منفی و حذف آنها در زندگی زناشویی به زوجین کمک می­کند تا ارتباط خود را با همسرشان بازسازی نمایند (فروزان­فر و صیادی، 1398). بر این اساس این رویکرد با کاهش تعارضات زناشویی موجب افزایش همدلی در زوجین شده و تمایل به انجام رفتارهای فداکارانه در قبال همسر و در زندگی زناشویی را ارتقاء می‌بخشد.

همچنین نتایج حاکی از اثربخشی آموزش غنی­سازی روابط زناشویی مبتنی بر هیجان بر افزایش سواد سلامت­جنسی در زوجین جوان بود. این یافته با پژوهش­های بالایی (1400)، درگاهی و همکاران (2021)، علوی و امان الهی (2019)، مکنین و جانسون (2016) همسو است. لازم به توضیح است رویکرد آموزش غنی­سازی روابط زوجین به همسران می­آموزد که از طریق افزایش امنیت و حمایت، در دسترس­بودن، پاسخ­دهی به نیاز همسر و ایجاد رفتارهای امن، روش­های افزایش صمیمیت و ارتباط، آموزش مهارت­های ارتباطی صحیح و ایجاد رابطه­ی جنسی مطلوب، رفتار خود را تصحیح کنند. همچنین این رویکرد آموزشی، از طریق بازسازی روابط زوجین، رضایت را در زندگی آنها افزایش می­دهد، میل به ترک رابطه و طلاق را کاهش داده، بهزیستی افراد را بالا برده و سبب ارتقای سلامت جسمانی آنها می­گردد. همچنین به زوجین می­آموزد که آنها می­توانند تعامل­های کلامی و غیرکلامی خود را افزایش دهند، خودابرازی جنسی از جمله لمس و در آغوش گرفتن را در رابطه با همسر نشان دهند و افکار، احساسات، نیازها و تمایلات خود را بیان کرده و نزدیکی جنسی بیشتری داشته باشند (بطلانی و همکاران، 1389). بر اساس نظر سوکا (2005) مهم­ترین این تمایلات عشق، دلسوزی، تعلق، اعتماد، وفاداری، امنیت و رفتارهای فداکارانه را شامل می­شوند.

در کل با توجه به مطالب فوق می­توان با استناد به جلسات مداخله گفت، برنامه غنی‌سازی روابط زناشویی از جمله رویکردهای بسیار کارآمد در ارتقاء روابط همسران و سلامت خانواده دانست. در این مداخله آموزشی افزون بر تمرین مهارت‌های ارتباطی، موضوعات بدون توافق نیز مشخص می‌شوند و انتظارات زوجین از زندگی و تأثیر این انتظارات بر روابط میان آنها تعدیل می‌شود. همچنین در جلسات آموزشی، مهارت‌هایی آموزش داده می‌شود که به ارضاء نیازهای اساسی خانواده مانند عشق، مهربانی، تعلق، اعتماد، وفاداری، امنیت و لذت کمک می‌کند. این مهارت‌ها عبارت‌اند از مهارت‌های زندگی از جمله مهارت‌های ارتباطی، مهارت حل مسئله، مهارت حل تعارض و مهارت همدلی. در کنار موارد فوق زوجین برای دستیابی به روابط جنسی بهتر و موفق­تر ملزم به افزایش سطح سواد جنسی خود می­باشند و همه این نکات عاملی بر تبیین اثربخشی آموزش غنی‌سازی روابط زناشویی مبتنی بر هیجان بر بهبود عشق، رفتارهای فداکارانه و سواد سلامت جنسی در زوجین جوان است. برخی محدودیت‌های تحقیق حاضر شامل این بود که نتایج تحقیق حاضر منحصر به زوجین دارای زن باردار مراجعه‌کننده به بیمارستان و مطب‌های خصوصی پزشکان زنان و زایمان شهر اهواز است. لذا تعمیم نتایج آن به سایر اقشار جامعه، شهرهای دیگر باید با احتیاط صورت گیرد، بنابراین پیشنهاد می­شود جهت تعمیم­پذیری بهتر نتایج این پژوهش در جوامع دیگر نیز مورد بررسی قرار بگیرد. همچنین با توجه به اهمیت سواد سلامت جنسی، عشق و رفتارهای فداکارانه بین زوجین، پیشنهاد می­شود در کلاس­های آموزشی پیش از ازدواج به این مؤلفه‌ها و عوامل تأثیرگذار بر آن پرداخته شود.

[1]. Grover, S & Helliwell, J

[2]. Shokri, M

[3]. Leifker, F

[4]. Sternberg, R J

[5]. Hall, L

[6]. Gottman, J

[7]. Stulhofer, A

[8]. Greef, P & Malherbe, L

[9]. Sexual Health Literacy

[10]. Gilbert, M

[11]. Hahlweg, K & Richter, D

[12]. Denton, W

[13]. Johnson, S

[14]. Scuka, R

[15]. Greenberg, L

[16]. Makinen, J & Johnson,  S

[17]. Nagaraja, A

[18]. Passionate love scale (PLS)

[19]. Hatfield, E & Sprecher, R L

[20]. Questionnaire of altruistic behaviors

[21]. Harper, J M & Figuerres, K S

[22]. Norton, A

[23]. Adult Sexual Health Literacy Questionnaire

[24]. Jones, D N & Paulhus, D L